Balalarǵa arnalǵan dástúrler BALAǴA AT QOIý DÁSTÚRI

Balaǵa at qoıý – qazaq halqynyń baıyrǵy dástúrleriniń biri, ol jańa týǵan náresteni besikke salý rásiminde oryndalady. At qoıý balaǵa berilgen alǵashqy ómirlik qasıet retinde qabyldanady, sondyqtan ony tańdaýda asa saqtyqpen jáne jaýapkershilikpen qaraıdy. At qoıý saltyna aýyldaǵy kópti kórgen aqsaqaldar men qadirli analar shaqyrylady. Balaǵa at qoıýshyǵa ata-anasy kúni buryn arnaıy eskertý jasaıdy, sol arqyly daıyndalady.
At qoıýdyń máni
Balaǵa at qoıýshy náresteniń ata-tegin eskerip, onyń bolashaǵyna laıyqty at tańdaýǵa tyrysady. At qoıǵan kezde náresteniń oń qulaǵyna úsh ret, sodan keıin sol qulaǵyna úsh ret daýystap, onyń esimin azan shaqyryp ataıdy. Bul sábıdiń atyn ómir boıy qorǵap júrsin degen yrymmen jasalady.
At qoıýshyǵa qurmet kórsetý
Qazaqta balanyń atyn qoıǵan adamdy mindetti túrde qurmettep, arnaıy kádemen qaıtarady. Sebebi balanyń atyn qoıýshyǵa tartyp, onyń qasıetterin boıyna sińiredi degen senim bar. At qoıýshynyń abyroıy, danalyǵy balaǵa da berilsin dep úmittenedi.
At qoıý erekshelikteri men sharttary
Qazaq halqynda at qoıýdyń ózindik erekshelikteri men sharttary qalyptasqan. Máselen, at qoıǵan kezde týystardyń esimderin qaıtalamaı, jańa esim tańdalady. Balanyń aty estigen adamǵa jaǵymdy, túsinikti, ári maǵynaly bolýy shart. Ataý retinde kezdeısoq nemese kúlkili attardy tańdaýǵa tyıym salynady. Bul balaǵa degen qurmet jáne qoǵam aldyndaǵy abyroıdy saqtaý ustanymy.
Ul men qyz balaǵa qoıylatyn attar
Qazaq ul balaǵa Qýandyq, Aman, Súıindik, Baqkeldi sııaqty qýanysh pen amandyqqa toly esimderdi jıi qoıady. Al qyz balaǵa Jibek, Gaýhar, Juldyz, Aısulý sııaqty sulýlyq pen náziktikke qatysty ataýlar tańdalady. Keıbir jaǵdaıda ata-babalar rýhyna taǵzym etý maqsatynda Abaı, Muhtar, Aqyt sııaqty belgili tulǵalardyń esimderi qoıylady.
Ul balaǵa ”uly” degen esim berilgen kúnnen bastap, ul balanyń búkil ómirindegi basyp ótetin joly ulylyqqa ashylady. Qazaqtyń “atyna zaty saı azamat” degen támsil sózi osy uǵymdy nyq túsindiredi jáne ul balaǵa qoıylǵan esimi arqyly úlken ult paryzy moınyna júkteledi.
Yrymǵa saı qoıylatyn attar
Qazaq dástúrinde yrymǵa saı esimder de beriledi. Mysaly, tek qyz týǵan analarǵa keıin ul bolsyn dep, balalaryna Ulbosyn, Ultýǵan, Jańylsyn degen esimder qoıylady. Bul kelesi perzent ul bolsyn degen tilekke negizdelgen. Sondaı-aq kóz tımesin, jamandyq tımesin dep qarapaıym, kóp máni joq attardy, mysaly, Tuıaq, Báshbaı, Itemgen sııaqty esimderdi qoıý arqyly da balaǵa qorǵan bolý kózdeledi.
At qoıý dástúriniń tárbıelik máni
At qoıý dástúri qazaq halqynyń tárbıelik qundylyqtarynyń bir bóligi retinde erekshe mańyzǵa ıe. Balanyń aty onyń qoǵam aldyndaǵy mindeti men jaýapkershiligin de bildiredi. Árbir esimniń artynda tárbıe, qasıet, úmit jatyr. Osylaısha, qazaq halqy jańa týǵan sábıge at qoıý arqyly onyń ómir jolyna rýhanı baǵdar, ata-baba amanatyn artynan jalǵastyrýǵa degen senim artady.
Bolat BOPAIULY