Balalarǵa arnalǵan dástúrler BESIKKE SALÝ DÁSTÚRI

Balany besikke salý – qazaq halqynyń jańa týǵan sábıdi jeti kúnnen keıin besikke salyp, onyń qulaǵyna azan shaqyryp, at qoıý dástúri. Bul rásim barysynda «besik toıy» ótkiziledi, oǵan aýyl áıelderi jınalyp, sábıge arnalǵan syılyqtar men oıynshyqtar ákeledi.
Besik toıy
Besik toıynda áıelder shashý shashyp, balaǵa til-kózden qalas bolsyn dep tumar taǵady. Sábıdiń bas kıimine úki qaýyrsyn qadap, besikti kıeli ári qasterli sanaıdy. Sondyqtan besikti baspaıdy, bos besikti terbetpeıdi, jáne ony týysqandardan basqa adamdarǵa qaryzǵa bermeıdi. Eski besikti tastaý qajet bolsa, ony aqtyq baılap, aq sút tamyzyp, dán qosyp, órtep jiberedi.
Besiktiń qasıetteri
Besik qazaq halqynyń ómirinde erekshe oryn alady. Náreste besikte jyly, jaıly, taza ári qurǵaq jatady. Besik sábıdiń tynysh uıqysyn buzbaıdy, onyń denesi durys ósip, qısaımaıdy. Kóship-qonǵanda, besik óte qolaıly ári qaýipsiz, al astynda dáretke arnalǵan túbek bar, bul sábıdiń qajettilikterin jeńildetedi. Besikke kishkentaı balalar da otyryp, ony terbetip, oıynshyq retinde paıdalanady.
Besiktiń arqalyq aǵashy
Besiktiń arqalyq aǵashynyń úsh túrli paıdasy bar: 1) bala tunshyqpaıdy, 2) anasy arqalyq aǵashtan ustap kóteredi, 3) emin-erkin oryn aýystyrýǵa yńǵaıly. Besiktiń arqalyq aǵashy arqyly bala jatyn ornyna ońaı ornalastyrylady.
Sábıdiń densaýlyǵy
Besik – sábıdiń densaýlyǵy men damýy úshin mańyzdy qural. Tal besikte ósken sábıdiń boıy sergek, qol aıaǵy túzý, denesi saý bolady. Sýyqqa, ystyqqa, jelge, kúnge kúımeıdi. Qazaq besikti kıeliligi úshin, oǵan úkiniń qaýyrsynyn, qyran qustyń tuıaǵyn, jylqynyń jalyn, túıeniń shýdasyn, kirpiniń tikenin tumar etip baılaıdy.
Ana róli
Besikke salý rásimin aýyldaǵy eń bedeldi, kóp balaly, ónegeli ana atqarady. Mundaı ananyń qoly kıeli, aýzy duǵaly dep esepteledi. Besikke salynǵan bala aman bolyp, uzaq ómir súretinine senedi. Besikke salǵan anaǵa syı retinde at mingizý, túıe jeteletý, sıyr berý sııaqty syılyqtar beriledi.
Besik jyry
Balany besikke salǵannan keıin, ana kúmis qońyraýly názik únimen besik jyryn aıtady:
Baıandy bolsyn esimiń,
Qutty bolsyn besigiń.
Besigińe jata ǵoı,
Tátti uıqyǵa bata ǵoı.
Áldı-áldı, aq bópem,
Aq besikke jat, bópem.
Sábıdiń tynyshtyǵy
Anasy besik jyryna án salyp, sábı tynysh uıqyǵa ketedi. Sábıdiń súıkimdi beınesin kórgen ana:
Áldı-áldı, aq bópem,
Aq besikke jat, bópem.
Batyl bol, taımas júrekti,
Batyr bol, balýan bilekti.
Halqyńa bas bol patshadaı,
Orynda ana tilekti,
Áldı-áldı, aq bópem.
Qazaqtyń balany besikke salý joly, jón-josyqtary urpaqqa qalatyn ulaǵatty dástúr. Besiktiń mańyzy men qasıetteri sábıdiń ósip-jetilýine, densaýlyǵyna jáne rýhanı tárbıesine úlken yqpal etedi. Osy dástúr arqyly ata-babamyzdyń mádenıeti men ulttyq qundylyqtary urpaqtan-urpaqqa jalǵasady.
Bolat BOPAIULY