Balalarǵa arnalǵan dástúrler TUSAÝ KESÝ DÁSTÚRI

09 qańtar 2025 742 0
Оqý rejımi

Tusaý kesý – qazaq halqynyń sábıdiń alǵashqy qadamyn quttyqtap, oǵan aq jol tileý úshin ótkiziletin dástúrli jol-joralǵysy. Bala bir jasqa tolyp, táı-táı basa bastaǵanda, ata-anasy onyń árbir basqan qadamy qutty bolsyn degen nıetpen arnaıy toı jasaıdy. Bul dástúrde sábıdiń aıaǵyn tusap, belgilengen adamǵa tusaýyn kestirip, balaǵa sáttilik pen ómirlik aq jol tileıdi.

Tusaý kesý joly

Toıǵa aýyldaǵy kóńilderi jaqyn adamdar, týystar men qurmetti qonaqtar shaqyrylady. Tusaý kesý joly bastalǵanda, balanyń eki aıaǵyn ala jippen nemese maldyń toq ishegimen tusaıdy. Osy jiptermen tusaý kesýdiń ózindik maǵynalyq tereńdigi bar. Jiptermen tusalǵan sábıdiń tusaýyn aýyldyń syıly, ardaqty áıelderiniń biri kesedi. Bul áıeldiń el arasynda abyroıy, jeńildigi men júıriktigi bolýy mańyzdy sanalady, óıtkeni balanyń ómir joly da dál sol qasıettermen jalǵassyn degen senim bar.

Ala jip pen toq ishek qoldanýdyń máni

Ala jip balanyń bolashaqta bireýdiń ala jibin attamaı, adal júrip, jaryq ómir súrýin tileýmen baılanysty jáne ómirdiń aq-qarasynda adaspaı júrsin degen jaqsy yrymnyń nyshany. Al maldyń toq ishegi arqyly jasalǵan tusaý, balanyń súrinbeı júrip, qadamy sátti, alys saparǵa shyqsa aman-esen oralýyn tileýmen jáne baı qýatty bolsyn degen izgi tilekpen jasalǵan jaqsy yrym. Kók shóppen de tusaý kesetin salt bar. Ol bala órkendi bolsyn, ómiri uzaq bolsyn degen jarqyn nıetten týǵan jaqsy salt. Keıde tusaý keser jolynda áıelderdi jarystyryp, júırik kelgen áıelge balanyń tusaýyn kestiredi. Bul yrym arqyly bala júırik bolsyn, alǵyr anasyna tartsyn degen nıet bildiredi.

Tusaý kesýshini tańdaý

Qazaq halqy tusaý kesetin adamdy erekshe muqııat tańdaıdy. Bala súrinshek, jalqaý, uıqyshyl, olaq, qatygez, ósekshi sııaqty jaǵymsyz qasıetterge ıe bolmas úshin osyndaı sıpattaǵy adamdarǵa tusaý kestirmeıdi. Tusaý kesetin áıel erekshe qadirli, ıgi qasıetterimen erekshelengen bolýy shart.

Tusaý keser jyry men batalar

Tusaý kesý toıynda jınalǵan áıelder balany aınala qaýmalap, ony qýanyshpen qoldap, án-jyr shyrqaıdy. «Qaz-qaz, balam, qaz balam» dep bastalatyn «táı-táı» jyryn aıtyp, balanyń alǵashqy qadamyn toılaıdy. Bul ánde balanyń óz qadamyn nyq, batyl basyp, bolashaǵy jarqyn bolsyn degen tilek jatyr:

Qaz-qaz, balam, qaz balam,

Qadam bassań máz bolam.

Taǵy-taǵy basa ǵoı,

Taqymyńdy jaza ǵoı.

Qaz basa ǵoı, qaraǵym,

Qutty bolsyn qadamyń!

Tusaý anaǵa qurmet kórsetý

Toı aıaqtalar kezde tusaýyn kesken anaǵa qurmet kórsetilip, kıit kıgiziledi, káde jasalady. Bul ádet arqyly ata-analar balanyń alǵashqy qadamyn qoldap, ony batyl ári adal bolýǵa shaqyrǵany úshin rızashylyq bildiredi. Sonymen qatar, tusaýyn kesken adamǵa “tusaý ana” degen qurmetti ataq beriledi, ol osy balanyń ómir jolynda qoldaýshy ári tálimger sanalady.

Tusaý kesý – qazaq halqynyń balaǵa degen aq nıeti men shynaıy tileginiń kórinisi. Bul jol-joralǵy arqyly ata-analar balasyna aldaǵy ómirinde adaldyqty, nyq qadamdy, sáttilikti tilep, onyń alǵashqy qadamyn merekeleıdi. Tusaý kesý dástúri tek ádemi salt qana emes, sondaı-aq tárbıelik máni tereń jol-joralǵy bolyp tabylady.

Bolat BOPAIULY

 

Pіkіrler Kіrý