ELIKTEÝ MEN JELIGÝ EMES PE?

Qazir jasy bar, jasamysy bar ózge mádenıetke, jat dástúrge qyzyǵatyndar az emes. Tipti olardyń sany artyp ta keledi. Ol tereń bilimnen emes, jappaı elikteýden ekeni baıqalady.

Ulttyq qundylyqtar jóninde táp-táýir bastamalar kóterilip-aq edi, tııanaqsyzdyqtan, baqylaýdyń kemdiginen jarty jolda shashylyp qalǵandaı. Áıtpese, jańarý tusynda ár sala óz qundylyqtaryn elep-ekshep, ulttyq bolmysty, qadir-qasıetti aıqyndap alýdan artyq qandaı eldik mańyzdy is bar?

Mundaı bosańsý, qundylyqtardy qunttamaý túbinde qoǵamdyq minez-qulyqqa áser etpeı qoımaıdy. Bul týraly Memleket basshysy: “Ashyǵyn aıtýymyz kerek, qazir adamdarda dóreki sóılep, bir-birine eregisip, jaǵa jyrtysatyn ádet bar. Osyndaı keleńsiz oqıǵalardy, ásirese, qoǵamdyq oryndarda, jol boıynda jıi kórýge bolady. Ókinishke qaraı, solardyń ishinde aıqaı-shý shyǵaratyn, balaǵat sózder aıtyp, qoǵamdyq tártipti buzatyn áıelder de bar. Bul – mádenıetti, órkenıetti qoǵamǵa jaraspaıtyn qylyq, elimizdiń halyqaralyq qoǵamdastyqtaǵy bedeline zııan keltiretin qubylys”, – dep ashyna aıtty.

Ras, kókbettenetin tek áıel qaýymynyń ókilderi ǵana emes. Usaqtalyp ketken, kókezý, beıminez er azamattar da jetip artylady.

Endi muny túzeý úshin qandaı amal istelip jatyr?

Ázirge birdi-ekili tele daý-damaıdan, daýryqpa talqylaýdan, shaı men boza ústindegi áńgimeden ózge júıeli jumys kórinbeıdi, estilmeıdi.

Álde astyrtyn ádispen, qupııa túrde nemese ózge jolmen uıymdastyrylyp jatyr ma?

Biraq , bul aıyppulmen azaıtatyn, tyıyp ıakı bolmasa sylyp tastaıtyn ońaı sharýa emes. Qaıtkende de sol úrdis áli ár jerde jalǵasyp jatyr, ózdiginen rettele salatyn túri taǵy kórinbeıdi.

Shyndyǵynda, muny kóp bolyp, birtutas el deńgeıinde qolǵa almasa, jaǵdaı ýshyǵyp ketýi múmkin. Sondyqtan, áleýmettik mańyzy bar máseleni otbasy ádebi men tárbıesine ǵana júktep qoıý - syndarly sheshim emes. Bul Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııa qurylymdary, ártúrli qoǵamdyq uıymdar men saıası partııalar belsene kirisetin sharýa dep sanaımyz.

Taǵy bir alańdatar, kóńilge alar jaıt bar. Sońǵy kezde kommýnıkatsııa quraldarynda, áleýmettik jelilerde qaıbir boıjetken, qyz-kelinshek jeke ómirin jalpaq jurtqa jarııalaý jarysyna túsip, aldyna jan salmaı barady. Jarnamalatyp, áıelderge ajyrasý tóńireginde ashyq úgit júrgize bastady. Elikteýdiń kókesin kórsetetini sonsha, esin de, etegin de jınaı almaı qalyp jatady. Orazasyn, saýatyn áleýmettik jelimen ashatyny sezilip turady. Ómirde kórgen-bilgeni, oqyǵan-toqyǵany bar sheteldik zamandastarynan ornyqty minezdi, paıdaly kásipti úırense, ozyq mádenıetpen, bilimmen qarýlansa bir sári. Elin-jerin, tarıhyn, shyqqan tegin, salt-dástúrin mansuqtap, “ózińdi jaqsy kór, sonda ǵana baqytqa jetesiń, baılyqqa bata qalasyń”, “ár adamnyń óziniń jeke keńistigi bolýy kerek” degen tar túsinikke tusalyp, basy aınalyp qalatyn sııaqty.

Zamanaýı psıhologııa tásilin oqyp alyp, qoǵamda adamdardyń qarym-qatynasyn ózinshe baǵalaýǵa tyrysady.

Óz ortasynan tek negatıv izdeıdi. Sonda elimizde, dástúrimizde buryn-sońdy bolmaǵan dúdamal oı, juqpaly “indet” bizge qaıdan kelip jatyr?

Syrttan tańylady ma, álde ishten qaýlap ósip bastady ma?

Biriniń aýzyna biri túkirip qoıǵandaı, aıtatyny - “jańa”adamdardyń “abıýzer”, “tıran”, “toksık”, taǵysyn taǵy túrleri. Syrttan kelgen ataýlarǵa sál-pál anyqtama bere ketý artyq bolmas.

"Toksık" - aınalasyndaǵylardyń ómirin ýlandyryp, jaǵymsyz jáne yńǵaısyz atmosfera týdyratyn adam.

Al, “abıýzer” - otbasyda, ózge qarym-qatynastyq baılanysta psıhologııalyq, fızıkalyq nemese Ekonomıkalyq zorlyq-zombylyq isteıtin qatal zulym.

“Tıran" degeni - qysym kórsetetin, basqalardy bılep-tósteıtin nemese azaptaıtyn qatygez. Osylaı psıhologııalyq zorlyq-zombylyqtyń túrin tústep, jiligin jiktep tastaǵan.

Sonyń arqasynda “gazlaıtıng”, “red flag” uǵymdary da zamandastarymyzdyń sanasyna enteleı enip ketti. Aıtalyq, “gazlaıtıng” termıni pesadan jáne onyń negizinde túsirilgen "Gaz jaryǵy" fılminen alynǵan eken. Bul fılmde opasyz kúıeý áıelin esinen tanyp qalatynyna ılandyrý úshin oǵan aıla-sharǵy jasaıdy jáne azaptaıdy. Adamdy manıpýlıatsııalaý áreketi arqyly ony óz shyndyǵyna, esteligine, oıyna aınalasynda bolyp jatqan oqıǵalarǵa kúmándanýǵa májbúr etý tásilin qoldanady.

Al “red flag” (red flag) uǵymy qarym-qatynasta, seriktes adamynyń minez-qulqynda, densaýlyǵynda, kıim kıisinde jeke nemese romantıkalyq qarym-qatynasynda bolatyn zııandy minez-qulqyn sıpattaý úshin qoldanylady.

Osynyń bári keıde elikteý, jeligý men elirýdiń jemisindeı kórinedi. Áıtpese, alýan túrli qulqyna, is-áreketine qaraı kisini “esirik, esalań, esýas, naqurys, esersoq, dóńaıbat, jarymes, kelesaý, áýmeser, áýleki, mılaý, jyndykesh, áńki” dep minezdeme bere alatyn qazaqtan ótkir adam synshysy joq-aý, sirá.

Aınalyp kelgende, bótenniń aýzyndaǵy sózdi qaǵyp alyp, qoldanysqa kúshtep endirý áreketi ańǵarylady. Ózge qoǵamdyq tártiptiń, damýdyń, mádenıettiń ólshemderin jalpyadamzattyq áleýmettik parazıtızm belgileri retinde qabyldaı berýge bolmas. Ony ilip áketken jastarǵa da eshqandaı kiná arta almaımyz. Yqtımal qaýipterdiń aldyn alý úshin óz qundylyqtarymyzǵa, tyıymdarymyzǵa taban tiregenimiz jón.

Ata dástúrimizde, dinimizde qyz balasyn qorlaýǵa, oǵan jábir kórsetýge, azamattyń qadir-qasıetin kemitip, erdi ez etýge jol berilmegen. Osyǵan baılanysty:

“Eri áıelin syılasa - erdiń baqyt tapqany,

Erin eli syılasa - áıeldiń baqyt tapqany”-

degen naqyl da beker aıtylmasa kerek. “Qyzyńdy Alladan qorqatynyna ber: jaqsy kórse - qadirleıdi, jaqsy kórmese - qorlamaıdy” degen eken burynǵy danalar.

Bas ekeý bolý, erli-zaıypty ómir degenimiz - baısaldy, baıypty jol. Mahabbatty, senim men tózimdi arqaý etetin kóshtiń basy, ustanymy osy bolýǵa tıis.

Salt-sanamyzda otbasyny bekem etýdiń myńnan astam amaly, júzdegen sheshimi bar. Sonyń kóbi - teńin tapqan juptyń qıynshylyqty qalaı jeńgendigi týraly, syn-qaterden qaıyspaı ótkendigi jóninde, bala-shaǵany dúnıege ákelip, ónege kórsetý jaıynda, qaıyrymdy, meıirimdi, saýapty isteri, beıbit kúndegi erlikter týrasynda. Qazir de jasandylyqtan ada, ómirdegideı shynaıy, ılanymdy, zamanǵa saı mazmunda, jigerlendirýge túrtki bolatyn (motıvatsııa beretin) týyndylar ázirlep, olardy túrli janrda, san qıly formatta (hronometrajyn meılinshe shektep) áleýmettik jelige deıin taratsaq, nur ústine nur bolmaq.

Bul - erli-zaıyptylar arasyndaǵy qatynasty ishtarlyqtan, qyzǵanyshtan, arandatýshylyqtan, tabalaýshylyqtan, kekshildikten saqtandyrar edi.

Ekinshi baılam - birinshi bolyp keshirim suraýdy daǵdylandyrý. Sábı shaqtan, mektepten, stýdent kúninen. Bul adamnyń álsizdigin bildirmeıdi. Keshirimdi kisi ǵana iri tulǵaǵa aınalady. Júregi keń, óresi bıik, meıirimdi adamdardyń shańyraǵy eshqashan shaıqalmaıdy.

Jalpy, dinimizde de úılený, otbasyn qurý jáne halyq sanyn kóbeıtý týrasynda jaqsy aıtylatynyn bilemiz. Olaı bolsa, ózgeniń qańsyǵyn tańsyq etpeı-aq, táýelsiz elimizdiń irgetasyn bekemdeıtin biregeı

qundylyqtardy myń jyldyq dástúrimizden tabaıyq. Álem ıgiligin jónimen, júıesimen ıgereıik.

Ul-qyzymyzdy, nekeli jas otbasylardy, taǵdyrdan ashy sabaq alǵan azamattardy jaqsy jolǵa salýdyń úlgisi eldik salt-dástúrimizde, rýhanı muramyzda tunyp tur. Biz muny qanshalyqty meńgerdik, qalaı ómirde paıdalanyp júrmiz - qazirgi sanadaǵy, otbasydaǵy ala-qulalyq, eldikten bezý men tunyqty laılaý sonyń kórsetkishi. Buǵan qol silteý nemese "ózi retteledi" dep beıtarap qaraý qoǵamdyq jaýapkershilikti, azamattyq paryzdy qunsyzdandyrady.

Darhan MYŃBAI paraqshasynan.