NISAB MÓLShERI QALAI ANYQTALADY?
Nısab sózi «mólsher» degen maǵynany bildiredi. Nısab sóziniń sharıǵattaǵy maǵynasy – «zeketti paryz etetin belgili baılyqtyń eń az mólsheri». Ol baılyqtyń túrine qaraı ártúrli bolady. Aı kúntizbesi boıynsha, nısab mólsherine jetken baılyq adamnyń ıeliginde bir jyl tursa, ol adam mindetti túrde zeket berýi kerek. Zeketi beriletin baılyqtyń jyl basy men jyl sońynda nısaby tolyq bolýy shart.
Zeket beriletin mal-múlik túrleri: jaıylymdaǵy tórt túlik mal (túıe, sıyr, qoı men eshki, jylqy), altyn men kúmis, saýda taýarlary jáne qundy qaǵazdar, egistik jáne baý-baqsha ónimderi. Jarty jyldan astam dalada (jaılaýda) jaıylatyn qoı, eshki, sıyr, túıe, jylqy sekildi úı janýarlarynan zeket beriledi.
Tórt túliktiń nısab mólsheri ári qansha kólemde beriletini jóninde málimet:
Qoı men eshkiniń nısaby – 40 tuıaq. Eger sany qyryqtan az bolsa, oǵan zeket berý paryz emes. 40-120 aralyǵynda – 1 qoı, 121-200 aralyǵynda – 2 qoı, 201-399 aralyǵynda – 3 qoı. Keıin ár júzden 1 qoı berip otyrady. Iaǵnı 400-de 4 qoı, 500-de 5 qoı. Qoı men eshki aralas bolsa, birge sanalady.
Iri qaranyń nısaby – 30 bas. Eger iri qara mal sany 30-dan az bolsa, zeket berý mindetti emes. 30-39 aralyǵynda 1 taıynsha (1 jasar), 40-59 aralyǵynda 1 qunajyn (2 jasar), 60-69 aralyǵynda 2 taıynsha, 70-79 aralyǵynda 1 taıynsha jáne qunajyn. Iaǵnı 30-dan asyp 60-qa jetkenshe qunajynnan basqa eshteńe berilmeıdi. Odan soń esep ár on sıyr saıyn ózgerip otyrady. Sıyr, ógiz, taıynsha, qunajyn, buzaý – bári birge
esepteledi.
Túıeniń nısaby – 5 bas. Eger túıeniń sany beseýden az bolsa, zeket berý paryz emes. 5-9 aralyǵynda – 1 qoı, 10-14 aralyǵynda – 2 qoı, 15-19 aralyǵynda – 3 qoı, 20-24 aralyǵynda – 4 qoı; 25-35 aralyǵynda bir jastan asqan buzbasha (bınt máhad), 36-45 aralyǵynda eki jastan asqan qunansha (bınt lábýn), 46-60 aralyǵynda úsh jastan asqan ingen (hıqqa), 61-75 aralyǵynda tórt jastan asqan ingen (jázaǵa), 76-90 aralyǵynda eki jastan asqan 2 qunansha (bınt lábýn), 91-120 aralyǵynda úsh jastan asqan 2 ingen (hıqqa) berip otyrady.
Imam Ábý Hanıfanyń (Alla ony raqym etsin) pikiri boıynsha, túıe, sıyr, qoı, eshki sekildi jylqy malynan da zeket beriledi. Jylqylar tek baıtal nemese aıǵyr-baıtal aralas bolýy jáne olardy qosyp baǵasyn eseptegende, quny nısab mólsherine jetýi kerek. Sosyn jylqylardyń baǵasy aqshalaı eseptelip, onyń 2,5 paıyzy (1/40) zeketke beriledi. Jylqy biryńǵaı erkek bolsa, sondaı-aq miniske, jumysqa jáne kúnkóriske paıdalanylsa jáne jyldyń kóp mezgilinde úıde jem-shóppen baǵylatyn bolsa, odan zeket berilmeıdi. Hanafı mázhabynda zeketke tıisti tórt túlik maldyń ornyna olardyń qunyn berýge de bolady. Zeketke beriletin maldyń quny zeket beriletin kúnniń naryqtaǵy baǵasyna qarap beriledi.
Aqsha nemese saýda taýarlarynyń nısab mólsherin anyqtaıtyn kezde, altyn nemese kúmistiń nısaby negizge alynady. Altynnyń nısaby – 20 dınar. 1 dınardyń salmaǵy shamamen – 4,25 gramm, al 20 dınar shamamen 85 gramm bolady. Kúmistiń nısaby – 200 dırham. 1 dırham shamamen – 2,975 gramm, al 200 dırham shamamen 595 gramm bolady.
Jerden shyqqan ónimderden beriletin zeket – ushyr dep atalady. Arab tilinde ushyr «onnan biri» degen maǵynany bildiredi. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jerden shyqqan ónimnen beriletin zeket mólsherin baıandap: «Jańbyr jáne aǵyn sýymen sýǵarylǵan egistik óniminiń – onnan biri, shelekpen sýarylǵannyń jıyrmadan biri beriledi», – degen.
Medet QURMAShULY,
QMDB Sharıǵat jáne pátýa bóliminiń mamany
«Iman» jýrnaly, №12, 2023 jyl
