PARA ALÝDYŃ HARAMDYǴY JAIYNDA

 Sheıh Iýsýf ál-Qardaýı (rahımahýllah)

Kisi dúnıesin naqaq jeý kúnásiniń biri - para alý. Islam dini musylman adamnyń qazylarǵa jáne olardyń kómekshilerine para berýin haram qyldy. Sol sııaqty olardyń da usynylǵan parany qabyl alýlaryn haram qyldy. Sondaı-aq, arada deldaldyq jasaýdy da tyıdy. Buǵan qatysty qasıetti Quran kitapta bylaı buıyrǵan:

«Bir-birlerińniń mal-dúnıelerińdi buzyq jolmen jemeńder. Sondaı-aq bile tura kúná jasap, adamdardyń malynyń bir bóligin jeýleriń úshin, qazylarǵa bermeńder»¹.

Paıǵambarymyz da (s.a.ý.) hadısterinde para alý men para berýdi jáne ekeýiniń arasynda deldaldyq jasaýdy haram ekendigin ashyq bildirgen. Sáýbánnan jetken bir hadıste bylaı delinedi:

لعن الله الراشي والمرتشي والرائش.

 «Alla Taǵala para berýshini de, para alýshyny da jáne ekeýiniń arasynda deldaldyq etýshini de laǵynettedi»².

Paıǵambarymyzdyń zamanynda Alla elshisi (s.a.ý.) Abdýlla ıbn Raýahany, Iahýlılerdiń qurma baqtarynan qansha haraj (salyq túri) tóleý kerektigin eseptep kelý úshin Iahýdılerge jiberedi. Sahaba kelgende Iahýdıler sahabaǵa belgili mólsherde dúnıe usynady. Sonda sahaba olarǵa:

 فقال لهم : فأَمَّا ما عَرَضْتُم من الرِّشْوَةِ فإنها سُحْتٌ وإنا لا نَأْكُلُها"

«Usynǵan paralaryń aram tabys. Biz ony jemeımiz» - dep, odan bas tartady³.

Islam dininiń para alý isin haram qylýynda jáne onymen qosa para alý isine ortaqtasýshylardyń ózin qatań synǵa alýynda tańdanatyn eshnárse joq. Óıtkeni para alý isiniń qoǵamda etek alýy - qoǵamnyń buzylýyna, ádiletsizdikke, ádil úkim berýden jaltaryp, ádiletsiz úkim shyǵarýǵa, keıin turýǵa laıyqtyny alǵa shyǵaryp, alǵa shyǵýǵa laıyqty jandy keıin qoıýǵa, qysqasy, qoǵamda paıdakúnemdik beleń alyp, jaýapkershilik túsiniginiń kenje qalýyna alyp keledi.

Qazylarǵa (sot t.b. memleket qyzmetkerlerine) syılyq berý

Islam dininde parany qandaı túrde bolmasyn, qandaı atpen bolmasyn, berý tyıym salynǵan. Sondyqta da, parany «syılyq» dep berý de, ony haram sheńberinen shyǵarmaıdy. Hadıs-shárıfte bylaı delinedi:

«Biz kimdi bir iske taǵaıyndap, oǵan rızyq bergen bolsaq (ıaǵnı, eńbek aqysyn bergen bolsaq), onyń odan ózge nárseni alýy - urlyqy sanalady»⁴.

Tábıǵın Omar ıbn Abdýlazız (r.a.) halıfa bolyp turǵan kezinde, oǵan bireý syılyq syılaıdy. Halıfa Omar ıbn Abdýlazız ol syılyqty almaı qoıady. Sonda qasyndaǵylar: «Paıǵambarymyz (s.a.ý.) syılyqty qabyl etetin edi!» - deıdi. Halıfa bolsa: «Paıǵambar úshin ol - syılyq bolyp esepteledi, al biz úshin ol - para bolyp esepteledi» dep jaýap bergen eken...

Basyna tóngen ádiletsizdikten qutylý úshin para berý

Kisiniń aqysy jelinip, oǵan tek para berý arqyly ǵana qol jetkizýge bolatyn bolsa nemese ádiletsizdikke ushyrap, basqa tóńgen qııanatty tek para berý arqyly ǵana bertarap etýge bolatyn jaǵdaıǵa tap bolsa, ol kisi úshin, árıne abzaly - sabyr etip, Allaǵa tapsyrǵany, biraq para berý jolyn tańdasa, ol jaǵdaıda kúná - oǵan bolmaıdy, alýshyǵa bolady, onda da, ózgeniń aqysyna kirý esebinen emes ári para berýden buryn basqa zańdy ári adal joldardyń bárin qarastyryp kórýi shart.

Bundaı ýájge keıbir ǵulamalar «bermesine qoımaı qaıyr suraıtyndar» jaıynda baıandaǵan hadısti dálel qylady. Bir kúni bireýler Paıǵambarymyzǵa kelip, sadaqa malynan dúnıe suraıdy. Alla elshisi (s.a.ý.) olar laıyq bolmasa da beredi. Sosyn Paıǵambarymyz (s.a.ý.) ondaı qaıyr surap úırenip qalǵan ári bermesine qoımaı suraıtyndarǵa qatysty: «Aralaryńdaǵy bireý sadaqasyn menen qoltyǵyna qystyryp alyp ketip jatady. Biraq onysy tozaq otynyń bir bóligi bolmaq» dep aıtady. Sonda Ázireti Omar: «Ýa, Rasýlallah! Olar úshin alǵandary tozaq oty ekenin bile tura qalaı berdińiz?» - dep suraıdy. Alla elshisi (s.a.ý.) bolsa oǵan: «Endi, ne isteıin? Bermesime qoımaı, surap alady. Al Alla Taǵala menen sarań bolýymdy qaıtarady» - deıdi.

Qoımaı suraýshylardyń qysymy Paıǵambarymyzdy (s.a.ý.) olar úshin alatyndary ottyń bir bóligi bolsa da berýge ıtermelegen bolsa, ádiletsizdikti bertarap etý qajettiligi men aqysyn alý qajettiliginiń qysymy kisini para berýge ıtermelep jatsa, ol jaǵdaıǵa ne deýge bolady?! 

 

¹  «Baqara», 188 aıat.
²  Imam Ahmed: «Músnád»; ál-Hákım: «ál-Mústádrak».
³  Imam Málık: «Mýatta».
⁴  Ábý Dáýid: «Súnán».
Avtordyń "Hálál ýál Haram fıl Islám" atty eńbeginen yqshamdap alyndy.