Qazaq dininen adasqan ba?

25 maýsym 2020 5620 0
Оqý rejımi

Alla Taǵala adamzat balasyn ulttar men ulystarǵa bólip jaratqan. Qasıetti Quranda bul jaıly mynadaı belgili aıat bar: «Ýa, adamdar! Shúbásiz, senderdi bir er men bir áıelden jarattyq. Sondaı-aq tanysyp, tabysýlaryń úshin (hám birińe-biriń qamqorshy dos bolyp, ózara járdemdesip, tatý-tátti ómir súrýleriń ári jer betin kórkeıtýleriń) úshin san alýan ulystar men rýlarǵa bóldik» («Hýjýrat» súresi, 13-aıat).

Endeshe, qazaqtyń qazaq, arabtyń arab, ózge ulttardyń ózge bolýy, eń aldymen Allanyń qa­la­ýy. Adamdardyń bir erkek pen bir áıelden órbýi qandaı zań­­dylyq bolsa, ulystar bolyp jara­lýy da sondaı tabıǵı. Bireýdiń aq, taǵy bireýdiń qara násildi bolyp jaralýynda adamnyń qalaýy bar ma? Árıne, joq! Eshbir adam óziniń jynysyn tańdaı almaıtyny sekildi, qaı ulttyń ókili bolaryn da tańdaı almaıdy. Eger Qudaı qalasa, jer betindegi búkil adamdardy bir-aq ult eter edi. Alaıda olaı jasaǵan joq. Adamzatty áý basta bir Ata, bir Anadan taratqanymen, ýaqyt óte kele, olardyń urpaqtary san­syz kóp ulttar – men ulystarǵa bó­linip ketti. Árqaısysynyń óz tili, tarıhy, Otany, salt-dástúri, ózgelerge uqsamaıtyn erekshe ulttyq qundylyqtary men turmys-tirshiligi bar. Ryzyq-nesibeni de Alla bir elge kóbirek, ekinshi jurtqa kemdeý buıyrýy múmkin. Ol da bir synaq. Qazirgi tańda ár eldiń minez-qulqy da daralanyp ketkeni anyq. Máselen, taýlardy mekendeıtin ulttardyń minezi men qumaıt dala turǵyndarynyń ulttyq minezderi birdeı emes. Kele-kele bir ata-ana­nyń urpaqtary búginde birin-biri tanyp-bilý bylaı tursyn, birine-biri qastandyq jaýlyq jasaýdan da taıynbaıtyndaı bóten bolyp ketkeni jasyryn emes. Nege bu­laı? Osylaı el-elge bólinip jara­­tylýdyń túp maqsaty ne de­gen suraq týyndaıdy? Qasıetti Qu­ran­da munyń jaýaby aıqyn. Ony Alla Taǵala: «birimen-biri tanysyp bilissin, tabyssyn» degen maǵynany bildiretin «lıtaarafýý» degen sózben baıan etken. Alaıda «a-ra-fa» túbirinen órbıtin bul sózdiń maǵynasy bul atalǵandarmen ǵana shektelmeıdi. Onyń bilý, taný­dan basqa jaqsylyq jasaý, kórkeıtý, jupar ıis ańqytý, salt-dástúr etý degen maǵynalary da bar. Endeshe, ulttar birine-biri zor­lyq-zombylyq jasasyn, kúsh kór­setsin nemese «Ákem jaqsy», «Babam jaqsy» dep maqtansyn dep bólinbegen. Kerisinshe, birine-biri jaqsylyq jasasyn, tatý-tátti ómir súrsin, san alýan ulttar bolý arqyly jer betin kórkeıtsin dep bólingen. «Tanysyp tabyssyn» degen sózdiń astarynda barlyq adam túbinde bir ata, bir anadan taraıtyn «baýyr», «týys» ekenin umyt­pasyn degen maǵyna da jatyr. Búgingi tańda jer betindegi kóptegen qaq­tyǵystar men qantógister osy aıattyń astaryn túsinbeýden ke­lip shyǵady. Áıtpese, baýyrǵa baýyr myltyq kezener me edi? Baýyr­dyń janyn baýyry qııar ma edi? Abaı atamyzdyń «Adamzattyń bárin súı, baýyrym dep» degen sózi keltirilgen aıatqa qandaı úıle­sim­di ekenin uǵyný qıyn emes. Bu­rynǵylar: «Súıý – bilýden týa­dy» deıdi eken. Olaı bolsa, tanyp bilýden jaqsy kórý men ózara súıispenshilik týady. Biraq adam ataýlynyń bárine birdeı qushaq jaıý ońaı is emes. Kezinde áıgili áýlıe Máýlana Jalaladdın Rýmıge bir zamandasy kelip: «Sen dinsizderge de, kúnáharlarǵa da qu­shaǵyńdy ashasyń. Olarmen bir jerde otyrasyń. Sol arqyly Islam­nyń qunyn kók tıyn qylyp júrsiń» dep aýzyna kelgen sóz­der­di aıtady. Sonda Rýmı oǵan: «Kel, aınalaıyn, qushaǵym saǵan da ashyq!» dep bir-aq sóılem jaýap qaıyrypty. Mine, bul – adam­zat­tyń jaratylý maqsatyn jaqsy uǵyn­ǵan adamnyń qylyǵy.

Bul aıtylǵandar «Meniń ǵana ultym jaqsy, ózgelerdi Qudaı ur­ǵan» deıtin túsinikte júrgenderge oı salsa kerek.

Endi odan bólek, máseleniń taǵy bir qyry bar. Osy kúnde «Din­de negizi joq» degen syltaýmen ózi­niń ultynan, salt-dástúrinen shoshynyp-bezinetin bir top jastar boı kórsetip júr. Bular «Meniń ultym ǵana jaqsy» demeıdi, keri­sin­she, óziniń belgili bir ulttyq óki­li bolǵanyn namys kóredi. Ulty­­­­nyń bir jaqsylyǵyn bólisse, din­­­nen shyǵyp keterdeı qorqady. Bul – naǵyz saýatsyzdyq. Islam dini mundaı kózqarasty da qupta­maı­­dy.

Ásilinde, qazaqtyń salt-dás­­­­túrleriniń kóbi din ıslam­ǵa jat emes. Burynǵy babala­ry­myz sha­­rıǵat iliminen ma­qurym bol­ma­ǵan. Kerisinshe, mu­­syl­man­dyq­ty ustanýdyń klas­sı­­kalyq úl­gisin jasap shyǵarǵan desek, ar­tyq aıtqandyq emes. Buǵan my­­sal berýden buryn myna bir jaıt­qa kóńil aýdaraıyq. Islam sharıǵatynda kóptegen buıryqtar men tyıymdar bar. Alaıda olardy júzege asyrýdyń naqty úlgisi kór­se­til­meıdi. Aıtalyq Muhammed paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Allaǵa jáne aqıretke ıman keltirgen adam qonaǵyn qadirlesin» degen qaǵıdany bildirip ketken. Alaıda osy «qonaq qadirleý» protsesi qalaı júrý kerektigi baıan etilmeı­di. Endeshe, ol jaǵyn ár ult ne­mese ár adam ózi belgileıdi. Sondyq­tan aǵylshyn men nemisti qonaq qadir­leýi men arab pen qazaqtyń qonaq kútýi birdeı emes. Biraq bári de qal-qaderinshe atalmysh buı­­ryqty júzege asyrýǵa talpy­na­dy. Dúnıejúzin aralap júrgen kisiler qaı eldiń qalaı meıman kútetinin jiliktep aıtyp bere alady. Endi qazaq halqynyń meı­ma­­nyn qarsy alýy álemde esh­kim­ge uqsamasa kerek. Mal soıý, arnaıy úı tigý, tapqanyn meıman aldyna usyný, ózi jemeı qonaqqa saqtaý degen túsinikterdi ózge elden kezdestirý qıyn. Mine, bul – qazaq jurtynyń bir ǵana qo­naq kútýge qatysty ustanymy. Sol sekildi kıim kııý, sóz sóıleý, ta­maq ishý, úılený, balaly bolý, qys­qasy, týǵannan ólgenge deıingi sharıǵat talaptary dál osylaı dástúrlik deńgeıde oryndalyp jatady. Ata-anany qadirleý, úl­kendi syılaý, kórshilermen syı­­lasý, ul-qyzǵa meıirimmen qa­raý, astyń adalyn, tazasyn iship-jeý, aýrýdyń kóńilin suraý, balanyń týǵanyna qýanyp toı jasaý, úılengende jurtty jınap tamaq berý, dúnıeden ozǵan kisini jaqsy jaǵynan eske alý, jetim men jesirdi jylatpaý – munyń bári musylmandyqtan bas­taý alyp jatqan irgeli salt-dás­túr­ler. Alaı­da bul dástúrlerden qazaq ul­tynyń jupar ıisi burqyrap tu­rady. Olaı bolýǵa tyıym da joq. Kerisinshe, musylmandyq ur­paqtan-urpaqqa buzylmaı, saf kúı­de jetýi úshin osylaı bolýy – qup­tarlyq is.

Jınaqtaı aıtqanda, qazaq­tyń qazaq bolýy – Allanyń qalaýy. Sondyqtan musylman óz ultynyń qundylyqtarymen árkez sanasyp otyrǵany abzal. Alla Taǵala eli­­miz­ge amandyq, jurtymyzǵa tynysh­tyq bersin!

Asylbek Áýezhanuly

Pіkіrler Kіrý