QYRANDAR QAǴIDASY
Qyran búrkit — qanattydan men unatatyn jalǵyz qus. Appaq qarda qyzyl qanyn aǵyzyp, jemtigine toıattaǵanyn kórýdiń ózi — bir ǵanıbet. Ol ózgeniń qaldyǵyn jemeıdi. Qańtardyń qaqaǵan sýyǵynda shaǵylysady. Qııa shyńǵa uıa salyp, jumyrtqasyn aqpannyń aıazyna shaldyryp baryp baýyryna basady. Qyryq kún uıa basyp, balapanyn ashyp shyǵarady.
Teriskeı dalasyn mekendeıtin taý búrkiti de, qum búrkiti de — shaǵylysý men tuqym basý kezeńderinde birdeı. Aıyrmashylyǵy — tek dene turqynda. Ekeýi de naǵyz qyranǵa tán qatal qaǵıdamen ómir súredi.
Balapandaryn áýeli qusyǵymen qorektendirip, keıin qoıan kójektermen, odan ári kıik pen qaraquıryq etin berip aýyzdandyrady. Qyran búrkit balapandaryna eshqashan tyshqan etin bermeıdi. “Balapan uıada ne kórse, ushqanda sony iledi” degen maqal osy qyrandar qaǵıdasynan alynǵan.
Búrkit uzaq jasaıdy. Qartaıyp, qaıraty qaıta bastaǵanda tyshqan aýlap kúneltýdi boıyna ar sanap, ózin-ózi tasqa soǵyp baryp jan tapsyrady. Ór keýdesin bastyrmaı, kárilikke qor bolmaı, týǵan ólkesiniń topyraǵyna aınalady. Mundaıdy qazaq “qyran ólim” dep qatty qasterleıdi.
Bul — naǵyz muzbalaq qyrandarǵa ǵana tán qasıet. Maǵan qatty unaıtyn taǵy bir ereksheligi — búrkit kún kózine týra qaraı alatyn jalǵyz tirshilik ıesi.
Qyrandar ómirinde biraq márte jup qurady. Kıeli aqqý sekildi, olar da mahabbatqa adal. Qyran búrkittiń ómirinen ǵıbrat alar tustar kóp. Onyń abyroıly ómiri men “qyran ólimi” — bizdiń batyr babalarymyzdyń taǵdyryna óte uqsas.
“Qarǵanyń ómirin bergenshe, qyrannyń ólimin ber”, — desedi qazaq. Úıde týyp, túzde ólýdi armandaǵan dala batyrlary osy “qyran ólim” qaǵıdasyn berik ustanǵan. Sıpaty túrli bolǵanymen, túbi tektilerge ǵana tán abyroıly, aq ólim.
Qyran búrkit urpaq tárbıesine de óte qatty mán beredi. Uıasyn óz denesindegi jumsaq ulpasynan julyp, mamyqtaıdy. Jumyrtqadan jańa shyqqan qaýqarsyz balapandaryn qorǵap, bar meıirin tógip asyraıdy.
Al balapandaryn ushýǵa baýlyǵanda óte qatal minez tanytyp, aıaýshylyq seziminen ada bolady. Kún astynda qalyqtap, qııadan iletin qyran tárbıeleý — árıne, qataldyqty talap etedi.
El arasynda “balańdy aıasań — aıama” degen ustanym ejelden bar. Qyrandardyń osy qaǵıdasyn ustanatyn ákeler áli de kezdesedi. Ol da durys shyǵar. Zaman beıbit bolsa da, qatal taǵdyrdyń ystyq-sýyǵyna moıymasyn, jasqanshaq, jasyq bolmasyn deıdi da.
Iá, balany áke aıaǵanymen, ómir aıamaıtyny da — aqıqat.
Aıdar TEMIRBEKULY
