ALLA MEN ADAM

Tilimizde "Adamnan suraǵannyń eki kózi shyǵady, Alladan suraǵannyń eki búıiri shyǵady", - degen danalyq bar. Bul turǵyda taǵy da:
"Qudaıǵa sengen qustaı ushady,
Adamǵa sengen murttaı ushady", - dep te qoıamyz.
Nege olaı bolatynyna da jaýap daıyn. Sebebi:
"Allanyń bereıin degen qulyna
Onnan-munnan quralar,
Bermeıin degen qulynyń
Jalǵyz taıyn ury alar".
Biz tilge tıek etken osy bir sóz oramdarynan-aq adamnan emes, Alladan suraǵannyń eki búıiri shyǵatyndyǵy málim boldy. Jalpy oǵan talas joq. Talas joq ekendigin atalmysh danalyqtyń "Adamnan suraǵannyń eki kózi shyǵady" degen alǵashqy joly aıqyndap tur. Soǵan oraı biz adamnan suraǵandy shırktik deńgeıge deıin kóterip te jiberdik. Allaǵa degen bul senimimizdi aıatpen tuzdyqtap, hadıspen bekemdep tastadyq. Máselen, Allah Taǵala Quranda:
«Bil, rasynda Allahtan basqa qulshylyqqa laıyqty eshbir táńir joq, sosyn kúnálaryń úshin keshirim sura!» (Mýhammad: 19)- degen, al Paıǵambarymyz Mýhammad (sallıa-Llahý aleıhı ýassalıam) hadısinde: «Allah, pendesi eki qolyn jaıyp suraǵanda, ony bos qol qaıtarýdan uıalady», - dedi (Ábý Daýd) - dep, tek Alladan suraý qajettiligin naqtylap qoıdyq. Solaı bola tura biz bul aıatty da, atalmysh hadısti de ustanbaımyz. Bizdiń óz qalaýymyzdy tek adam balasynan suraıtyndyǵymyz, soǵan oraı eki kózimizdiń shyǵatyndyǵy sondyqtan. Sebebi joǵaryda tilge tıek etken maqal máni múlde biz oılaǵandaı emes.
Uǵynyqtylyq úshin qoıylǵan "Alla men adam" degen taqyrypqa nazar aýdaraıyq. Nazar aýdarǵanda, eger baıybyna barsaq, Alla men adam qatar atalyp tur. Ekeýi qatar atalǵan soń bizde tańdaý erkindigi bar. Qalaǵanyńnan sura. Suraýshylar biriniń búıiri, ekinshisiniń kózi shyqqanyna qaraǵanda, ekeýine de alaqan jaıýshylardyń bolǵandyǵyn joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Demek atalmysh maqal sol adamdarǵa qarata aıtylyp tur. Al ol adam - biz.
Eger qudaıshylyǵyna kelsek, biz tek adamnan suraımyz. Adamnyń maǵynasy keń. Ol - materııaldy álem; ol - biz ómir súrip jatqan qoǵam; ol - adam balasy qalyptastyrǵan júıe; ol - zaman; ol - órkenıet... Osylaı jalǵastyra berýge bolady. Biz solardyń ishinde ómir keshemiz. Al ol jerde Alla joq. Alla odan tys tur. Eger eki búıirińniń shyǵýyn qalasań, sodan sura.
Já, áýeli eki kózimizdiń ne sebepti shyǵatyndyǵyna mán bereıik. Ol úshin atalmysh maqaldy taǵy bir qaperge alaıyq. Sonymen maqal "Adamnan suraǵannyń eki kózi shyǵady" deıdi. Endi saýal. Nege kózi? Nege aıaǵy synbaıdy? Nege basy jarylmaıdy? Sebebi, Alladan bet burǵan adam aqıqatty eshqashan kóre almaıdy. Al aqıqattan tek soqyrlar ǵana bet burady.
Nazar aýdarar taǵy bir jáıt. Adamnyń ózi Allaǵa shırk bolady. Eger ol ózin barmyn dep bilse. Al qazirgi adamzat túsiniginde myna qoǵam da, zman da, órkenıet te, ózi de bar.
Olardyń bar ekendigin biz de joqqa shyǵarmaımyz. Joqqa shyǵarmaıtynymyz, ol bardyń bári - Allanyńki. Sony bilgender Alladan suraıdy. Soǵan oraı Allanyń qalaýymen kimnen bolsyn suraǵanyn alady. Olardyń eki búıiriniń shyǵyp júretindigi sondyqtan.
Uǵynyqtylyq úshin álgi "bardyń" qalaısha Allanyńki bolatyndyǵyna túsinik bere ketelik. Mine, osy jerde árýaqty qaperge alǵan jón. Barlyq jaratylys árýaq arqyly Allaǵa baılanyp turady. Soǵan senim artqan adam kimge alaqan jaısa da tek Allaǵa úmit artady. Al árýaqqa senim artpaıtyndar syrt kózge óz qajetin Alladan suraǵandaı bolyp kóringenimen ózi Allaǵa shırk bolyp turady. Biraq óziniń Allaǵa shırk bolyp turǵanyn eshqashan kórmeıdi. Sebebi, soqyr.
Sóz sońyn Qalqaman Sarınniń "Allanyń bary aqıqat" atty óleńimen túıindeıik:
"Alladan basqa joq Táńir,
Muhammed – onyń elshisi».
Sony aıtyp jannat baqqa kir,
Imanyń – jannyń emshisi.
Bolýy qıyn Haqqa qul,
Ibilis bolsa kórshisi.
Adamnyń kóbi jatbaýyr –
Zamannyń jalǵan kem tusy.
Jer betindegi kóp qabir –
Adamnyń alǵan enshisi.
Quldyń da quldan nesi artyq?
Nápsisin túgel tyısa artyq.
Zikir ǵyp Haqty ishinen,
Imanyn kámil jyısa artyq.
Razy bop qylǵan isinen,
Rabbyńnyń ózi súıse artyq.
Jánnattan bir jaı kútip eń,
Kirersiń sonda kúı shalqyp.
Anańnyń appaq sútinen,
Jumaqtyń jupar ıisi ańqyp.
Ǵıbadat jasap qurmetpen,
Jaratqan haqtyń nuryn kór.
Paıǵambar salǵan súnnetpen,
Jańylmaı joldan júrińder.
Jumaǵyń jannat, gúl-Kóktem,
Turaǵyń bolmas jumyr jer.
Raqym nur jaýyp tur kókten,
Tanıtyn sony ilim ber.
Qulshylyq etken úmmetke
Tirshilik eter ǵumyr ber!
Ótpeli myna ǵasyrdyń,
Ótkeli qıyn jol bolar.
Mereıi tasyp tasyrdyń,
Asyldyń baǵy kem bolar.
Synaǵy ol da Hakimniń,
Shúkirlik etseń jón bolar.
Esikten kirgen basyńnyń,
Alatyn orny tór bolar.
Besikten shyqqan basyńnyń,
Baratyn jeri kór bolar.
Qurannyń sózi – qasıet,
Paıǵambar sózi – ósıet.
Umytpa sabyr etýdi
Kórseń de qaıǵy, qasyret.
Babalar ótken ne túrli,
Imany jalǵyz dosy bop.
Súıgeni súnnet sekildi
Buıryǵy haqtyń osy dep.
Ǵıbratty ǵumyr keshýdi,
Bizge de Alla násip et!
Qudııar BILÁL