DUǴANYŃ MÁNI

Tilimizde: "Altyn alma, duǵa al" degen maqal bar. Mán bersek, maqalda aıtylatyn altyn - materııaldy qýat ta, al duǵa - rýhanı qýat. Alaıda biz negizinen materııaldy túsinikte tárbıelengendikten bar ǵumyrymyzdy "altyn alý" sońynda ótkizemiz. Al duǵany...
Shyntýaıtyna kelgende duǵany qaperge alatyn adam az. Sebebi, biz duǵa mánin túsinbeımiz. Eger túsinsek, "Altyn alma, duǵa al" degen atalarymyz sózin óz ómirimizge serik eter edik. Al biz ony nege ómirimizge serik ete almadyq? Jaýap aıqyn. Sebebi, biz dinnen alshaqtap kettik. Al duǵa - dinı ǵıbadat. Soǵan oraı atalmysh maqal óz mánin ishine búkken qalpy ashylmaı qaldy. Bolmasa hakim Abaı da óziniń M. Lermontovtan aýdarǵan óleńinde bylaı degen bolatyn:
"Ómirden tepki jesem jazyǵym joq,
Eshnársege kóńilim bolmasa toq,
Qaıta-qaıta oqysam bir duǵany,
Sónip qalǵan júrekte janady shoq.
Qýaty bar duǵanyń qýantarlyq,
Qapalanǵan júrekti jubantarlyq.
Adam uqpas bir tátti lebizinen
"Ýan" degen estiler uly jarlyq.
Kóńilim aýyr júkten bir qutylar,
Kek arylyp kókirekten umytylar.
Adamnyń balasyna ashyp janym,
Izgilikke júregim bir umtylar".
Sonymen duǵa jasaýdy umyttyq. Soǵan oraı kóńilimiz biryńǵaı "altynǵa" aýdy. Altynnyń máni keń. Bir sózben aıtqanda, ol - materııaldy qundylyqtar. Alaıda biz duǵa jasaý qajettiligin sezine bastadyq. Ony sezindirgen atalarymyzdan qalǵan: "Zeketsizdiń maly súndetsizge buıyrar" degen maqal. Bul maqal ǵana emes, basymyzǵa túsken ózge de aýyrtpalyqtar bizdi duǵa jasaýǵa eriksiz májbúrledi. Demek bizge duǵa óz ıeligimizdegi "altynnyń" baıandy bolýy úshin qajet eken.
Joǵaryda aıttyq. Altynnyń maǵynasy keń. Oǵan bizdiń densaýlyǵymyz da, el basyna kelgen ózge aýyrtpalyqtar da kiredi. Duǵa - sony alastaý úshin qajet. Al biz ıelik etken "altyn" ony alastaı almaıdy. Basyn ashyp aıtaıyq. Biz ıelik etken "altynǵa" búkil órkenıet jetistigi kiredi. Alaıda sol jetistiktiń el basyna kelgen aýyrtpalyqty alastaýǵa shamasy jetpeıdi. Osy jerde duǵanyń máni ashylady. Sebebi, duǵa - bizdiń ıeligimizden tys qýat. Baq deıik, shaq deıik, jeme-jemge kelgende biz sol duǵaǵa muqtajbyz. Sony bilgen atalarymyz: "Altyn alma, duǵa al" degen. Soǵan oraı ımam Hakımnen jetken hadıste:
"Duǵa – musylmannyń qarýy, qorǵany, dinniń tiregi, aspan men jerdiń nury», - delinedi.
Tirshiliktiń máni duǵa ekenin bilgen ǵulama Hýzaıfa (r.ǵ): "Adamzatqa sondaı bir kún keledi, sýǵa ketip bara jatqan adamdaı duǵa etken ǵana qutylady», - deıdi.
Al Ábý Darda (r.ǵ.) bolsa: "Duǵadan úmit úzbeńiz, esik te tynymsyz qaqqanǵa ashylady», - degen. Quran Kárimde de: "Rabbylaryńa jalbarynyp jáne ishteı duǵa etińder...». (Aǵraf súresi, 55-aıat), - delinedi. Solaı bola tura duǵalarynyń qabyl bolmaýyna kiná artýshylar da kezdesedi. Sondaı kiná artýshylar kezinde Ibrahım ıbn Adhamǵa: "Alla taǵala: Duǵa etińder, jaýap berem»,-degen. Rasynda biz duǵa etemiz. Alaıda, duǵamyz qabyl etilmeıdi,– dep suraq qoıady. Buǵan ǵulama ári taqýa Ibrahım ıbn Adham (r.h.): «Senderdiń júrekteriń on túrli amal saldarynan ólgen. Ol amaldar: Rasynda, sender Allany tanydyńdar, biraq Onyń haqyn ótemedińder. Sender Allanyń kitabyn oqısyńdar, biraq oǵan amal etpeısińder. Ibiliske dushpanmyn dep jar salasyńdar, biraq onymen dostyq mámile jasaısyńdar. Alla elshisin jaqsy kóremin dep aıǵaı salasyńdar, alaıda onyń amaldary men súnnetin tárk ettińder. Jánnatty jaqsy kóremin dep aıtasyńdar, biraq jánnat úshin áreket etpeısińder. Tozaqtan qorqamyn deısińder, biraq kúnádan tyıylmaısyńdar. Ólim haq dep aıtasyńdar, biraq daıyndyq kórmeısińder. Ózgelerdiń aıybyn ashýmen áleksińder, óz aıyp-qatelikterińdi bilmeısińder. Allanyń rızyq-nesibesin jeısińder, biraq shúkirshilik etpeısińder. Aralaryńnan qaıtqan kisini jerleısińder, biraq odan ǵıbrat almaısyńdar», – dep jaýap bergen eken.
Endeshe biz de duǵa jasaıyq. Jalpy kúnási joq adamnyń duǵasy qabyl bolady. Bizdiń ózgege duǵa jasatatynymyz sondyqtan. Sebebi ózge adamnyń bizdiń aldymyzda kúnási joq. Sondyqtan da onyń biz úshin jasaǵan duǵasy mindetti túrde qabyl bolady. Soǵan oraı Dinmuhammed Qonaev atamyzdyń qazaq eliniń bolashaǵy úshin jasaǵan myna duǵasymen sózimizdi túıindeımiz:
"Barshańyzǵa baqyt tileımin. Myna júıke juqartqandaı qıyn-qystaý kúnderde ıindi tómen salmaı, eńse kóterter kúsh-qaırat, muqalmas jiger, jaqsy tabystar tileımin. Bári bir kúngideı bolmaıdy. Sondyqtan, araılap atar ár tańǵa senimmen qaraıyq. Aqjarylqap kúnder aldymyzda!".
Qudııar BILÁL