ISLAM JÁNE JAŃA JYL: RUQSAT PA, ÁLDE TYIYM SALYNǴAN BA?

27 jeltoqsan 2024 1140 0
Оqý rejımi

Jańa jyldy toılaý máselesi ıslam dininde mádenı jáne tarıhı kontekstke, sharıǵı normalarǵa, sondaı-aq qoǵamnyń zamanaýı qajettilikterine baılanysty ártúrli turǵydan talqylanatyn ózekti másele.

Islam sharıǵaty turǵysynan bul suraqqa ǵylymı jaýap berý úshin birneshe negizgi aspektilerdi qaraý kerek bolady. Sosyn jańa jyldy toılaý máselesin ıslam turǵysynan baǵalaýda eń aldymen ádebıetterge negizdelgen dálelder men dáıekterdi qoldaný mańyzdy. Tómende keltiriletin tujyrymdar klassıkalyq jáne zamanaýı ıslam ádebıetterine, hadıster jınaqtaryna, sondaı-aq ǵalymdardyń pikirlerine negizdeledi:

1. Islamdyq aspektide qarastyrý

Islamda bekitilgen eki ǵana dinı mereke bar.

Birinshisi: Oraza aıt (Id ál-Fıtr): Ramazan aıynyń aıaqtalýyn atap ótetin mereke.

Ekinshisi: Qurban aıt (Id ál-Adha): Qurbandyq shalý arqyly Ibrahım paıǵambardyń (a.s) dinge degen adaldyǵyn eske alatyn mereke.

Quranda:

Árbir úmmet úshin biz qurbandyq shalý rásimin bekittik… (Haj súresi- 34).

Bul aıatta árbir úmmettiń óz merekeleri bar ekenin kórsetedi. Musylmandar úshin bul Qurban aıt pen Oraza aıt merekeleri. Imam Qýrtýbı bul aıattyń negizinde musylmandardyń ózderine tán merekelerdi ǵana ustanýy kerektigin túsindiredi [1].

Hadıste:

Paıǵambarymyz Muhammed (s.a.ý) Mádınaǵa kelgende jergilikti halyqtyń basqa da merekelerdi atap ótip jatqanyn kórip:

Alla Taǵala senderge olardan jaqsyraq eki kúndi (Oraza aıt pen Qurban aıt) syılady – degen (Ábý Dáýit, 1134) [2].

Bul hadıs ıslamda dinı merekelerdi bekitýdiń Allanyń ǵana quqyǵynda ekenin kórsetedi. Jańa jyl toılaý ıslamdyq mereke bolmaǵandyqtan, ony sharıǵat turǵysynan dinı mindet retinde qarastyrý durys emes.

Islamda hıjra (aı kúntizbesi) negizindegi kúntizbe qoldanylady. Islam kúntizbesindegi jańa jyl muharram aıynyń 1-shi kúni bastalady, biraq bul kúndi arnaıy toılaý nemese merekeleý sharıǵatta bekitilmegen.

2. Jańa jyldyń dinı negizi

Bizdiń zamanymyzdan burynǵy 46 jyly Rım ımperatory Iýlıı Tsezar kúntizbeni reformalap, qańtardyń 1-in jyldyń birinshi kúni retinde bekitedi. Osylaısha, bul kún Ianýs qudaıymen tyǵyz baılanysty bolyp, eski men jańa jyl arasynda ótpeli kezeńdi beıneleıdi.

Jańa jyldyń dál osy kúnge aýysýy Ianýs qudaıynyń sımvolıkasymen sáıkes keledi. Rımdikter bul kúndi Ianýsqa qurbandyq shalý, bolashaqqa tilekter tileý jáne jaqyndarymen syılyq almasý arqyly atap ótetin bolǵan. Qańtar aıy onyń qurmetine atalǵan (“Ianuarius” – Ianýs aıy).

Aqıqatynda, bul kúnniń shyǵý tegi hrıstıan nemese ıslam dinine múldem qatysy joq. Jańa jyl meıramy tarıhı turǵyda rımdik putqa tabynýshylyq dástúrlerinen shyqqany, keıinnen hrıstıandyq mádenıettiń bir bóligine aınalǵany aıtylady. Sondyqtan, hrıstıandarǵa tán áreketterdi musylmannyń oryndaýy Paıǵambardyń (s.a.ý) myna hadısine qaıshy keledi: Kim bir qaýymǵa uqsaýǵa tyryssa, ol solardan sanalady – degen (Ábý Dáýit, 4031) [2]. Musylman ǵalymdary bul hadıske súıenip, basqa dinderge tán ádet-ǵuryptardy qabyldamaýdy usynady.

Ibn Taımııa bul hadıske túsinikteme berip:

Musylmandar ózge dinge tán salt-dástúrler men merekelerge qatyspaýy tıis, sebebi bul olardyń ereksheligin joıady – dep jazady [3, 1-t, 207 b].

Ibn Baaz jańa jyldy qańtardyń 1-inde toılaý – rımdik Ianýs qudaıyna jáne keıinirek hrıstıandyq Isa paıǵambardyń týǵan kúnine (Rojdestvoǵa) baılanysty rásimderden shyqqanyn alǵa tartyp, mundaı negizder ıslamda shırkke jaqyn dep qarastyrylady degen [4, 3-t, 28-b].

3. Áleýmettik jáne mádenı turǵydan qarastyrý

Jańa jyl qazirgi ýaqytta kóptegen elderde dinı mazmunnan góri mádenı sıpatqa ıe boldy. Bul kúndi otbasy múshelerimen ýaqyt ótkizý, jańa josparlar qurý, halal sheńberde kóńil kóterý sııaqty beıtarap is-árekettermen atap ótýge bolady. Eger bul sharalar ıslam qaǵıdalaryna qaıshy kelmese, sharıǵı turǵydan qatań tyıym salynbaıdy. Musylman ǵalymdary mádenı dástúrlerdiń sharıǵatqa qaıshy kelmeıtinin biraýyzdan atap ótedi. Ibn Qaıymnyń eńbekterinde: “Eger mádenıet sharıǵat qaǵıdalaryna sáıkes kelse jáne kúnáli áreketterdi qamtymasa, onda ony ustanýǵa ruqsat etiledi,” – delingen [5, 1-t, 441-b].

Sheıh Iýsýf ál-Qardaýı:

Eger jańa jyldy toılaý dinı rásimderden bólek, tek otbasy arasynda ýaqyt ótkizý nemese jaqsy nıetpen jospar qurý retinde qarastyrylsa, ony kúná dep sanaýǵa negiz joq – degen [6, 341-b].

Sheıh Ibn Ýsaımın:

“Musylmandar ózge dinderge tán salt-dástúrlerdi qaıtalamaýy kerek. Biraq eger bul dástúrdiń dinı emes, turmystyq ne áleýmettik máni bolsa, ony haram dep kesip aıtý qıyn,” – degen [7, 2-t,112-b].

Bul pikirler zamanaýı musylmandardyń keıbir beıtarap dástúrlerdi, mysalǵa, jańa jyldy tek mádenı turǵyda toılaýyna negiz bola alady.

Jańa jyldy toılaýdyń sharttary:

1. Dinı rámizderdi qoldanbaý: Mysaly, shyrsha tigý nemese Santa-Klaýs beınesin paıdalaný.

2. Sharıǵatqa qaıshy áreketterden aýlaq bolý: Ishimdik ishý, orynsyz kóńil kóterý jáne basqa kúnáli isterden tyıylý.

3. Toılaýdyń maqsaty: Jańa jyldy rýhanı emes, mádenı jáne beıtarap sıpatta atap ótý.

Qorytyndy

Jańa jyldy toılaý ıslam turǵysynan dinı mereke retinde qabyldanbaıdy jáne musylmandardyń dinı ereksheligin saqtaý mańyzdy. Biraq zamanaýı qoǵamda bul meıramdy tek mádenı sıpatta atap ótýge ǵulamalardyń keıbireýleri ruqsat beredi. Eń bastysy – qandaı da bir is-árekettiń sharıǵatqa qaıshy kelmeýi jáne adamdy Alladan alystatpaýy.

 

Temýr AMANQUL

 

Negizge alynǵan ádebıetter:

1. Ál-Qýrtýbı, Ál-Jámı lı Áhkam ál-Qýran; Dárý ál-Qýtýb ál-Mısrııa, Kaır, Egıpet, 1964-1967 jj.

2.Ábý Dáýit, Sýnán Ábý Dáýit, Dárý ál-rısalá ál-Álamııa, Kaır, Egıpet, 2009 j.

3. Ibn Taımııa, Iqtıda as-Sırat al-Mýstaqım lı Mýhalafatı Ashab ál-Jahım; Majma ál-Malık Fahd lı Basma ál-Mýshaf ash-Sharıf. Medına, Saýd Arabııasy, 1999 j.

4. Sheıh Ibn Baaz, Fataýa ál-Ladjna ád-Daıma lı ál-Býhýs ál-Ilmııa ýá ál-Ifta, Dárý ál-Mýassasa ál-Mamlaka ál-Arabııa, Er-Rııad, Saýd Arabııasy, 2000 j.

5. Ibn Qaıym, Ahkam Ahlı az-Zımma; Dárý ál-Ǵılm lı ál-Malaın,Beırýt, Lıvan, 1991 j.

6. Iýsýf ál-Qardaýı, Ál-Halal ýá ál-Haram fıl Islam, Ál-Maktab ál-Islamı, Beırýt, Lıvan, 1960 j.

7. Sheıh Ibn Ýsaımın, “Fataýa Nýrýn ala ád-Darb, Dárý ál-Imam Ahmad, Kaır, Egıpet, 2003 j.

 

Pіkіrler Kіrý