NAMAZ – MUSYLMANNYŃ PARYZY
Bizdiń tildik qoldanysymyzǵa parsy tilinen engen «namaz» sóziniń túp-tórkini arab tilindegi «as-salatý» sóziniń negizinde jatyr. Arab tilindegi «as-salatý» sóziniń maǵynasy – «tileý», «duǵa oqý» degendi bildirse, al sharıǵattaǵy maǵynasy – tákbirmen bastalyp, sálemmen aıaqtalatyn, erekshe qımyl-qozǵalystar men súreler, duǵalar oqýdan turatyn qasıetti ǵıbadat uǵymyn meńzeıdi.
Quran kárimniń birneshe aıattarynda namaz oqýdyń paryz ekeni aıtylady. Mysaly: «(Ýa, Muhammed!) Saǵan ýahı etilgen kitapty oqyp, namazdy orynda. Kúdiksiz namaz arsyzdyq pen jamandyqtan tyıady»[1]; «Úı-ishińdi namazǵa shaqyr jáne óziń de oǵan kóńil ból»[2]. Sońǵy aıatta ár otaǵasynyń namaz oqyp, bala-shaǵa, týǵan-týystardy namaz oqýǵa ýaǵyzdaý kerektigi mindettelgen. Sonymen qatar Allanyń meıirimine bólený úshin de namaz oqý kerektigin: «Namazdy tolyq oryndańdar da, zeket berińder. Ári Paıǵambarǵa boısunyńdar. Árıne (Allanyń) meıirimine bólenesińder»[3] – dep bildirgen. Bul namazdardyń oqylatyn ýaqyttaryn belgilep: «Rasynda namaz múmınderge belgili ýaqyttarda paryz qylyndy»[4] – dep buıyrǵan. Demek, namazdyń paryz ekendigine eshkimniń de záredeı shúbá keltire almasy anyq.
Sonymen qatar namazdyń paryzdyǵy jaıynda Alla elshisi (s.ǵ.s.) óziniń bir hadısinde: «Islam bes nárseden turady: Alladan basqa qudaıdyń joqtyǵyna jáne Muhammedtiń Alla elshisi ekenine kýálik etý, namaz oqý, zeket berý, shamasy kelse qajylyqqa barý jáne Ramazan orazasyn ustaý»[5] – degen.
Endigi bir hadısinde Alla elshisi (s.ǵ.s.) Mýaz ıbn Jábáldi (r.a.) Iemenge shyǵaryp salyp turyp, oǵan: «Sen áhlı kitap (ıahýdıler men hrıstıandar) qoǵamyna bara jatyrsyń. Olardy áýeli Allaǵa qulshylyq etýge shaqyr. Buny moıyndasa, bir kúnde bes ýaqyt namaz oqýdyń paryz ekenin aıt. Namazǵa jyǵylsa, aýqattylaryna Alla Taǵalanyń zeket berýdi paryz etkenin aıt. Qup kórip, qabyl etse, olardan zeket al. Biraq dúnıe-múlikteriniń eń jaqsysyn alma, jábir kórgenniń qarǵysynan saqtanǵaısyń. Óıtkeni, onyń duǵasy men Alla Taǵalanyń arasynda perde joq (ıaǵnı, qarǵysy sol mezet qabyl bolady)»[6], – deıdi.
Namazǵa kóńil bólýdi osynshalyqty ósıet etken Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) namazdy kóziniń nuryna balaǵan. Namazdy shyn júrekpen, jan dúnıesimen berile oqyp, rúkúǵ pen sájdede uzaq ýaqyt turatyny sonshalyq – aıaqtary isinip ketetin kezderi de bolatyn. Namazdan alǵan rýhanı lázzatyn: «Maǵan (dúnıe nyǵmetterinen) jupar ıis pen áıel balasy súıdirildi, al namaz – kózimniń nury, rýhanı lázzatym»[7], – dep jetkizgen edi. Er kisi áıel zatyn qanshalyqty jaqsy kórse, Nábı (s.ǵ.s.) Allahpen qaýyshtyryp, júrekti nurlandyratyn namazdy odan da artyq sanady. Aqıyq elshiniń (s.ǵ.s.) qalaı namaz oqyǵanyn kórgender aýzynyń sýy quryp tamsanatyn. Rúkúǵ pen sájdede uzaq kidiris jasaǵan sátinde «demi úzilip ketpedi me eken» degen oı kelip basqalar qatty qobaljıtyn.
Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) namazdy qalaı oqıtyndyǵyn Aısha anamyz (r.a.) bylaısha sıpattaǵan: «Keıde (nápil) namazynda «Fatıha» súresin oqyǵan soń «Baqara» súresine ótetin, oǵan «Álı Imran» men «Nısa» súrelerin jalǵap, toqtamaı Qurannyń uzaq súrelerin oqı beretin edi»[8].
Namaz – barsha qulshylyqtyń ózegi. Bizge jetken hadısterde: «Namaz – dinniń tiregi»[9] «Dinniń basy – Islam, tiregi – namaz, shyńy – kúres»[10], ıaǵnı kimde-kim dinin tiktegisi kelse, namazyn oqyp, qas dushpany bolǵan nápsisimen kúressin delinedi. Óıtkeni, namaz – aqyrette eń alǵash suralatyn amal. Osyǵan oraı Ábý Huraıra (r.a.) myna hadısti jetkizgen:
«Qııamet kúni pendeniń amaldarynan eń áýeli esepke alynatyny – namaz. Namazy durys bolsa, onda pende qýanyshqa bólenip, ıgilikke qol jetkizedi. Al namazy durys bolmasa, onda kúızeliske ushyrap,qatty qaıǵyrady. Eger pendeniń paryz amalynda kemshilik bolsa, Haq taǵala «Nápil amaldary bar ma eken? Sonymen paryzdarynyń kem-ketigin toltyrsyn» – deıdi. Álginiń basqa amaldary da osy tárizdi esepteledi»[11].
Namaz – jumaqtyń kilti. «Fatıha» súresi Qurannyń negizgi ustanymdaryn qalaı qamtysa, namaz da sol sekildi barlyq ǵıbadattardy tolyq qamtıdy. Aıtalyq, namazǵa turǵan adam iship-jemegendikten, oraza ustaǵandaı kúıde bolady. Sol sııaqty namazda zeket te bar. Ol – ýaqyttyń zeketi. Namazda qajylyq ta bar. Óıtkeni, namaz oqýǵa nıettengen adam qasıetti Qaǵbaǵa bet burady. Namazda kýálik sózi (shahadat) de bar. Ol árbir otyrysta aıtylady. Tipti, perishtelerdiń de ǵıbadattaryn qamtıdy. Sebebi, perishtelerdiń keıbireýleri tik turyp qulshylyq jasasa, keıbireýleri únemi rúkúǵqa barǵan boıda ıilip, qalǵandary tek sájde jasaǵan kúıi qulshylyq qylady. Al, adamdar bolsa, osylardyń bárin bir namazda oryndaıdy.
[1] Ankabýt, 45.
[2] Taha, 132.
[3] Nur, 56.
[4] Nısa, 103
[5] Býharı, Iman, 1/2
[6] Býharı, Zákát, 41, 63.
[7] Nısaı, Ashıratýn-nısa, 1/7, 61.
[8] Kandahlaýı, Haıatýs - sahaba, 3/503.
[9] ál-Mýttaqı Hındı, Kánzýl-ýmmal, 7/284.
[10] Tırmızı, Iman, 8/2619.
[11] Tırmızı, Sýnán, 2/269.
