QURANǴA QUMARTQAN PÝShKIN
Bul týraly jazbaǵan, zerttemegen ǵalym men ádebıetshi az. Tom-tom kitaptar bar. Arasynda "Pýshkın kóp jasasa musylman bolar edi" dep tolǵanǵandar da jeterlik. Sebebi Pýshkın quranǵa qulaı berilgen. Tipti keı jazbalarynda "Muny adam jaza almaıdy. Ózgeshe maqam. Ózgeshe áýen. Qudiretti sóz" dep tebirenipti jaryqtyq.
A.S.Pýshkınniń arǵy atalary Efıopııa jerinen deıdi zertteýshi ǵalymdar. Atalǵan qalada Pýshkınniń arǵy atasy Ibragım Petrovıch Gannıbal turǵan. (Aqynnyń atalary patsha saraıynda qyzmet istegen...). Sol sebepti, 2002 jyly Addıs-Abeba qalasynda aqynǵa arnalǵan eskertkish ornatylǵan. Mármár tasta «Bizdiń aqynǵa arnalady» degen sózder qashalyp jazylǵan.
Aqyn Qadyr Myrzalıev Pýshkınniń Oral qalasyna kelgen saparyn jyrǵa qosyp bylaı túıindeýi beker emes-aý.
"... Aqyldy bas nesine,
Qulap tústi tósine.
Arǵy atasy onyń da,
Tústi me eken esine".
A.S. Pýshkın frantsýz, aǵylshyn, ıtalıan, ıspan, latyn, grek jáne slavıan tilderin bilgen. Basqalaryn da ómir boıy úırenýmen bolǵan. Onyń jeke kitaphanasynda 3560 tom kitap qalypty.1522 kitaptyń 529-y orys, al 993-i ózge 14 tilde bolǵan eken.
Bireý biler, bireý bilmes L.N. Tolstoıdyń ataqty "Anna Karenına" romanynyń jazylýyna A.S. Pýshkınniń M.A. Gartýng esimdi qyzynyń taǵdyry túrki bolǵan desedi
Al Gogoldiń «Revızor» atty týyndysynyń ıdeıasyn Pýshkın aıtyp beripti.
Pýshkın 8 jasynan bastap frantsýz tilinde óleń shyǵarǵan. Biraq, ózi poEzııaǵa 13 jasynda aıaq basqanyn jazyp qaldyrypty.
Aqyn óte qyzba bolypty. Dantespen bolǵan dýEl aqyn ómirindegi 21-shi jekpe-jek edi. 15 dýElge Pýshkınniń ózi shaqyrǵan kórinedi. Biraq 15-tiń tek 4-eýi ǵana tolyqqandy ótken, qalǵandary ekijaqty kelisimge baılanysty toqtatylǵan.
Orystyń asa kórnekti, álemniń uly aqyny A.S.Pýshkın: «Jetimdi, Qurandy súı jáne ony barsha jurtqa túsindir!» - dep ósıet qaldyrǵan.
Ol búkil adamzatqa taspıh pen qylysh arqyly ant ete otyryp «Qurandy súı!» dep buıyrǵan. Quran ǵana bar jaratylystyń qaınar kózi dep bilgen.
Aqyn nege osynshalyqty Islam álemine qumar boldy? Nege Quranǵa essiz ǵashyq boldy?
Dańqty F. Dostoevskıı aqynnyń mereıtoıynda «...Pýshkınniń Islam jaıly qalam terbeýiniń sebebi – onyń úlken senimdiligi men qaırattylyǵynan dep bilemin» degen eken.
Orystyń uly jazýshysy Lev Tolstoıdyń Islamdy qabyldaǵanyn estigen týysqandary onymen qarym-qatynastaryn úzgen, áriptesteri, tipti bılik basyndaǵylar ony tóńkerisshil, myljyń, pasyqqa teńep, adam qataryna qospaýǵa barynsha kúsh saldy.
Budan Pýshkın de syrt qalmaǵan. Synap, minegender de jetip artylady. Biraq Pýshkın moıymaǵan. Qaıta qaırattana túsken.
Pýshkınniń Islamdy moıyndaǵanyna kýá bolǵan K.Ryleev te: «Pýshkın, sen ózińniń Islam jaıly jazǵan dúnıelerińmen bizden alshaqtap bara jatqandaısyń. Biraq biz seni keshirýge daıynbyz. Sen biz úshin orystyń «Baırony» bolyp qala bermeksiń. Qudaı úshin, seniń súıikti Magametiń úshin ant eteıin, keri qaıt! Sen oǵan elikteme! Sen eger bilseń edi, men seni qatty qurmetteımin, asqan danyshpandyǵyń úshin saǵan bas ıem! Saý bol», - dep jazǵan. («K.Ryleevtyń Pýshkınge jazǵan haty». 1825 jyl, 12 mamyr.)
Pýshkın ózine baǵyttalǵan teris pikirlerge únemi toıtarys berip otyrypty.
Musylman álemine, jalpy, shyǵys dúnıesine erekshe yqylaspen qarap, ony jyrǵa qosqan aqyn «Quranǵa elikteý» óleńiniń túsiniktemesin óz qolymen jazyp otyryp: "Dinsizder qasıetti kitapty kóne mysaldar men jańa ótirikterdiń qurandysy dep sandalady, al ózim oǵan senbeımin, bul kitap izet-úlfattyń til jetpes uly úlgisi" degendi aıtqan.
Al bizdiń kóbimiz musylman bolsaqta, keıde kúpirlikke boı aldyryp qoıatynymyz qalaı?
QURANǴA ELIKTEÝ
P.A.Osıpovaǵa arnalady
I
Ant etem daq san, jup sanmen,
Ant etem sholpan, qylyshpen,
Ant etem keshki quptanmen,
Ant etem jıhad uryspen:
Tastady deme dalaǵa.
Kim edi seni kirgizgen
Jan tynysh saıa panaǵa,
Qutqarǵan qýǵyn-súrginnen?
Men emeı, kim ol shólińdi
Japanda sýmen qandyrǵan?
Men emeı, kim ol sózińdi
Tyńdatyp, jurtty nandyrǵan?
Aq jolǵa dúzep betińdi,
Abaı bol jalǵan, jaýyzǵa,
Músirke súıip jetimdi,
Qurandy kópke ýaǵyzda.
- Pýshkınniń 4 balasy bolǵan: Marııa, Aleksandr, Grıgorıı jáne Natalıa, solardyń tek ekeýi (Aleksandr men Natalıa) ǵana urpaq qaldyrǵan. Qazirgi tańda aqyn urpaqtary Anglııa, Germanııa, Belgııa t.b. elderde turady. 50-den astam urpaǵy Reseıde ómir súrip jatyr. Ásirese, Tatıana Ivanovna Lýkash hanymnyń esimi elge tanys. Onyń ájesi (Pýshkınniń nemeresi) N.V. Gogoldyń nemere jıeniniń jubaıy eken.
Pýshkınniń qurmetine shaǵyn ǵalamsharǵa «2208 Pushkin» ataýy berilgenin aıtpaı ketkenimiz jaraspas.
Qudaıdy tanyǵan, quranǵa kóńili qulaǵan uly aqynnyń joly búgingi aqyndarǵa juǵysty bolǵaı!
