SÝNNITTER MEN ShIITTER DEGEN KIMDER?
Tabıǵınder (sahabalarǵa erýshiler dáýirinde musylmandar arasynda pikir qaıshylyqtary da kezdespeı qalmady. Súnnetti ustaný jolynan baıqamaı adasqandar da kezdesti. «Áhlı sýnna ýál – jamaǵat» (súnnet pen jamaǵat ıeleriú jolynan baǵyty taıyp ketken Harıjıler (bólinip shyǵýshylarú shıalar sekildi baǵyttarǵa bólinýshilikter osy kezeńge tán. «Shıa» «partııa», «jaqtaýshylar», «taraptas bolý» degen maǵynalardy bildiredi.
Sondyqtan úshinshi halıfa hazireti Osmannyń (656 j. shahıd etilýinen keıingi ishki janjaldar kezinde hazireti Álıdi halıfalyqqa laıyq kórip ásire jaqtaýshylar «Shıa-ı Álı» (Álıdiń jaqtastaryú dep ataldy. Shıa baǵytynyń tarıhy osylaı saıası shıelenispen bastalǵan. Hazireti Álı jıyrma jyldan astam ózinen burynǵy úsh halıfaǵa boıusynyp, olardyń bıligi boıynsha ómir súrdi. Túsingen janǵa bul da biraz jaıttan habar berse kerek. Jalpy alǵanda, hazireti Álıge degen shekten tys mahabbat shıa baǵytynyń paıda bolýyna jol ashty.
Dálirek aıtsaq, burynǵy eki úlken memleketterdiń biri sasandyqtar murageri ırandyqtar arabtardyń ózderine bılik júrgizýin ishteı qalamady. Nátıjesinde Álıdi jaqsy kórý degen jeleýmen arabtardan bólinip, ózderinshe dinı baǵyt qalyptastyrdy. Biraq bul dinı baǵyt tolyq saltanat qura almady. Tek Abbasıler dáýirinde halıfat tarapynan az ǵana qoldaý tapqanymen, keıinnen qaıta qýǵynǵa ushyrady.
Ár jerde qashyp júrip handyqtar qurdy. Solar jınalyp, aqyry táýelsiz shııt memleketi degenge qol jetkizdi. Búgingi tańda álemdegi musylmandardyń shamamen 90 paıyzy ıslamnyń sýnnıttik baǵytyn ustanady. «Sýnnıt» arab tilindegi «Áhlı sýnna ýál – jamaǵat» (Súnnet pen jamaǵat ıeleriú tirkesinen alynǵan. Negizinde, súnnet («sýnna» dep ardaqty Muhammed paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) jolyn aıtamyz. Islamnyń alǵash paıda bolǵan kezindegi sańlaq sahabalar, olardyń sońynan ergen tabıǵınder (erýshilerú jáne tabıǵınderge ilesýshiler osy sýnıttik baǵytta boldy. Olardan keıingi ǵulamalar «halafı sadyqıın» (keıingi shynshyldarú dep ataldy. Olar da sýnnıtterdiń jolyn ustandy. Qysqasy, sýnnızm – sonaý VII – ǵasyrdan búginge deıin altyn tindeı úzilmeı jalǵasyp kele jatqan ıslam joly.
Sýnnıtter tórt ádil halıfanyń zańdy bıligin moıyndaıdy, alty negizgi hadıs (Býharı, Mýslım, Tırmızı, Ábý Daýd, Násaı, Ibn Majaú jınaqtaryna kúmán keltirmeıdi, senim tirekteri jaǵynan Matýrıdı, Áshǵarı mektepterin basshylyqqa jáne tórt quqyq mektebiniń (mázhabynaú birine tıesili bolady. Qazaq halqy da san ǵasyrlardan beri osy súnnıttik joldyń ishindegi Hanafı mázhabyn ustanyp keledi.
«Biz ustanatyn dinı jol» kitabynan alyndy.
