AJYRASÝ – ALLA SÚIMEITIN IS
Alla Taǵala qulyn jaratqannan keıin sol jaratqan adam balasy baqytty ómir súrý úshin belgili bir qaǵıdalaryn jiberdi. Endeshe asyl dinimizdegi otbasyna jáne basqadaı jaǵdaılarǵa qatysty úkimder tek qana eki dúnıe baqytyna jeteleıdi. Sol sııaqty salt-dástúrimiz de ıslam dinimen sabaqtasyp jatyr.
Adamnyń ómiriniń jalǵasýy urpaǵymen bolady sol úshin dana halqymyz «adam urpaǵymen myń jasaıdy» degen. Paıǵambarymyz (Allanyń sálemi men salaýaty bolsyn) bir hadısinde:
النِّكَاحُ مِنْ سُنَّتِي ، فَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ بِسُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي ، وَتَزَوَّجُوا فَإِنِّي مُكَاثِرٌ بِكُمْ الْأُمَمَ ، وَمَنْ كَانَ ذَا طَوْلٍ فَلْيَنْكِحْ ، وَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَعَلَيْهِ بِالصِّيَامِ فَإِنَّ الصَّوْمَ لَهُ وِجَاءٌ
«Neke – meniń súnnetim. Kimde-kim súnnetimnen bas tartsa, menen emes. Úılenińder. Óıtkeni men qııamet kúni ózge úmbetterdiń aldynda senderdiń kóptikterińdi maqtan etemin. Kimde-kim úılenýge shamasy jetse, úılensin. Úılenýge shamasy kelmese, oraza ustasyn. Óıtkeni oraza ol úshin qalqan bolady» (ımam Buharı). Bul hadıstiń mánine tereńirek úńilip qaraıtyn bolsaq, úılený Paıǵambarymyzdyń (Allanyń sálemi men salaýaty bolsyn) súnneti ekenin kóremiz jáne ony ary qaraı baıandy etip jalǵastyrý da mańyzdy bolmaq. Árıne, otbasy bolǵan soń ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy, sol úshin aıtylsa kerek «úılený ońaı, úı bolý qıyn» dep. Naqyl sózderdi eskerer bolsaq, otbasynda qandaı bir jaǵdaımen kelispeýshilik oryn alǵan jaǵdaıda erli-zaıyptylar bir-biriniń minezine sabyr etip, oryn alǵan keleńsiz oqıǵany aqylmen sheshse, sońy da qaıyrly bolmaq. Danalardyń sózine zer salyp qaraıtyn bolsaq, nekeni názik jipke uqsatady. Názik jipti eki tarapynan tartsa, úzilip keteri anyq, onyń birinshi jaǵyn tartqanda, ekinshi jaǵyn bosatyp otyrsa, qandaı názik jip úzilmeıdi. Sol sııaqty biri ashýlanǵanda, ekinshisi toqtaı bilse ońaı sheshiledi, al túsinise almasa, sońy jaqsylyqpen aıaqtalmaıdy. Eki dúnıe sardary (Allanyń sálemi men salaýaty bolsyn) bylaı dep ósıet etedi.
لَا يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً إِنْ كَرِهَ مِنْهَا خُلُقًا رَضِيَ مِنْهَا آخَرَ
«Múmin er adam esh ýaqytta múmin áıeldi jek kórýshi bolmasyn. Eger de qandaı bir múmin áıeldiń áldebir minezi kóńiline jaqpasa, basqa bir qasıetin unatar», – degen (ımam Múslım).
Otbasyn saqtap qalý erge de, áıelge de qatysty. Sondyqtan bir-birin syılap qurmettese, bir-birine degen adaldyǵy bolsa, shynaıy janashyrlyq tanytyp baqytty ómir súrý úshin árkim óziniń úlesin qossa, adaldyq týyn uran qylsa olardan baqytty otbasy bolmas edi. Alla Quranda:
هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ
«Olar senderge kıim, sender de olarǵa kıim ispettisińder», – dedi. Endeshe, baqytty otbasy bolý úshin bir-birine kiıim sııaqty jylýlyq, ádemilik bere bilý kerek, mine sol kezde baqyttyń dámin tatady.
Ajyrasý máselesine keler bolsaq qazaq halqynyń ótken tarıhynda ajyrasý óte sırek kezdesken. Al qazirgi tańdaǵy statıstıkaǵa qarasaq, adam shoshyrarlyq. Bul dinimiz ben salt-dástúrimizdiń umytylyp bara jatqany. Burynǵylar er balaǵa «jaqsy áıel teńi joq joldas, túbi joq syrlas» dep, qyz balaǵa «barǵan jerińe baldaı batyp sýdaı siń», «erge jaqqan áıel, elge jaǵady» dep aqyl aıtatyn edi. Osyndaı tárbıe kórgen urpaq úılengen kezde jaýapkershilikti sezinip, ajyrasýdy ar sanaıtyn. Al sharıǵatymyzǵa keler bolsaq Alla Elshisi (Allanyń sálemi men salaýaty bolsyn) hadısinde:
أَبْغَضُ الْحَلاَلِ إِلَى اللَّهِ الطَّلاَقُ
«Alla Taǵala adal etken istiń ishindegi eń jaǵymsyzy – ajyrasý», – degen (ımam Nasaı).
Basqa bir hadısinde de: «Qandaı da bir áıel eshqandaı sebepsiz erine ózin talaq etýdi suraıtyn bolsa, onda oǵan jánnattyń ıisi haram bolady», – dep qatań eskertken (ımam Ábý Dáýit). Osy máselege qatysty hanafı mázhabynyń kórnekti ǵalymy ıbn Abıdın «Talaq negizinen – haram is. Biraq, ony múbah etetin jaǵdaılar men sharttar týyndaıtyn bolsa ǵana adal bola alady. Sol sebepti nekelik nyǵmetten orynsyz bas tartýdyń esh negizi joq. Jaıdan-jaı ajyrasý – parasatty adamnyń isi emes ári ol Alla Taǵalanyń bergen yrys-nesibesin aıaq asty etý. Sondaı-aq ajyrasýy otbasy men bala-shaǵasyna azap shektirýden basqa esh nárse emes», – degen. Jaratqan ıemiz ot basymyzǵa amandyq, ár shańyraqqa bereke men baqyt násip etsin!
Serikbol Hamanuly
«S.Ǵylmanı» meshitiniń naıb ımamy
