Balaǵa paıdaly 7 qarapaıym ádet
Eger ózderińiz keshki asty serıal kórip otyryp ishseńizder jáne jaqyndaryńyzben telefon Ekranynan bas almaı sóılesseńizder, balańyz basqasha áreket etedi dep oılamańyzdar. Jaqsy jańalyq: ózgerýge jáne shynymen paıdaly ádetterdi ózińniń jáne balalardyń boıyna sińirý eshqashan kesh emes.
1. Páterdiń óziń jaýapty buryshyn uqypty, taza ustaý
Aıaqqa kirgen lego bólshekteri úshin qanshama qyrǵyn boldy deseńshi! Ol týraly statıstıkany eshkim aıtyp bere almas, biraq anyǵy mynaý: otbasynda balalarmen úı tazalaý armanyńyzdaǵy jumysqa uqsaı qoımaıdy (árıne, eger siz qar túsip jatqanda qar kúreýdi armandamasańyz). Biraq tańerteń tógilgen shaı keshke deıin jabysqaq daqqa aınalyp ketpes úshin jańa shtraftyq sanktsııalar oılap taýyp, baıbalam salýdyń qajeti joq.
Páterdi jaýapkershilik aımaqtaryna bólińiz — otbasynyń ár múshesine óziniń jeke aımaǵyn bekitip qoıyńyz. Anasy as úıdi tazartady, ákesi vannanyń tazalyǵyn qadaǵalaıdy, al balalar oıynshyqtaryn, aıaq kıimderi men shkaftaǵy óz sórelerin retteıdi. Protsess kóńildi bolýy úshin jetistikterdi belgileıtin plakat ilip qoıýǵa bolady, al sońynda marapattaý saltanatyn jasap, jeńimpazdarǵa syılyq tartýǵa bolady. Tek bul jańa jaýapkershilik zonasy bolmasyn.
2. Ádettegi qarapaıym jattyǵýlardyń ornyna kúlkili jattyǵýlar oılap tabý
2015 jyly nıderlandtyq ǵalym Teatske Altenbýrg Eksperıment júrgizdi. Ol mektep oqýshylarynan quralǵan topty úshke bóldi. Birinshileri tań boıy sabaq oqydy, ekinshileri — bir jarym saǵat saıyn 20 mınýttyq jattyǵýlarǵa úzilis jasap otyrdy, úshinshileri — jattyǵýlardy eki ret jasady: sabaqtyń basynda jáne bir jarym saǵattan keıin. Nátıjesinde, úshinshi toptyń balalary zeıindilik testin basqalarǵa qaraǵanda úzdik tapsyrǵan.
Eger úıińizde ár tańda «taǵy bes mınýt jata turaıyn» quqyǵyna kúres júretin bolsa, birinshi kezekte balańyzdy emes, onyń jarystyq rýhy men motıvatsııasyn oıatyńyz. Jattyǵýdy saıystar men tapsyrmalar toptamasyna aınaldyryńyz, ony oryndaǵan jaǵdaıda sımvolıkalyq utys berýge bolady (mysaly, tańǵy asqa súıikti quımaqtar). Qarapaıym otyryp-turýdy tizege qystyrylǵan doppen sekirýge, páterdi qadamdarmen ólsheýge almastyryńyz bolmasa qara jorǵa bıleńizder!
3. Tańerteń bir staqan taza sý ishý
Garvardtyń densaýlyq saqtaý joǵary mektebi 6-19 jas aralyǵyndaǵy tórt myń bala arasynda zertteý júrgizdi. Olardyń kóbi tym az sý ishetini anyqtalǵan. Mektep oqýshylary bir kúnde qajetti normanyń ortasha eseppen tórtten birin ǵana ishedi, al suıyqtyq jetispeýshiliktiń ornyn gazırovka jáne basqa da zııandyq sýsyndarmen tolyqtyrady. Bul semizdikke, qant dıabetine jáne basqa da jaısyz zattarǵa ákelýi múmkin.
Bir staqan taza sý birden kóptegen máseleniń sheshimi bola alady. Tańǵy as aldynda ishilgen sý aǵzanyń jumysyn jandandyryp, jańa kúnniń bastalǵanynan jáne oıanatyn kez kelgeninen belgi beredi. Sý quıylǵan quty kórinetin jerde, taǵy bir staqan sý ishý qajet ekenin eske salyp turatyndaı qol jetimdi jerde turǵany durys.
4. Balalarmen kúnine kem degende jıyrma mınýt dalada serýendeý
Eger árkim tezirek úıge jetýdi oılap turatyn bolsa dalada serýendeý ádetke aınalýy ekitalaı. Ákesi teledıdardan bastalatyn detektıvti, anasy erteńge sorpa daıyndap úlgerýdi oılap júretin bolsa, bala parkti aınalshaqtap júrýden jalyǵady. Sondyqtan erinbeı, otbasylyq serýendi qalaısha qyzyqty etýge bolatynyn oılastyryńyz.
Ár serýenniń qandaı da bir maqsaty bolsyn («taza aýa jutýdan» basqa). Parktegi qaraýsyz qalǵan úıge deıin jaıaý júrý, toǵandaǵy úırekterge jem berý, ádemi jerde pıknık uıymdastyrý. Ystyq shaı quıatyn jarqyn termosaptyaıaqtar jáne sEndvıchterge arnalǵan yńǵaıly lanch-bokstar satyp alyńyz. Jáne, árıne, fotoapparat ala júrińiz — birge kúlip-oınap, shattanýǵa taǵy bir sebep!
5. Birge tamaq daıyndaý (keıin birge tamaqtaný)
Brıtanııalyq Mıdlseks ýnıversıtetiniń psıhologtary 6 jastan 11 jasqa deıingi balalar arasynda zertteý júrgizgen jáne bir ústel basynda jınalý úrdisi qalyptasqan otbasylarda áleýmettik turaqty jáne zeıindi balalar ósetini anyqtalǵan. Bunyń sebebi anyq: ústel basynda áńgime aıta otyryp, balalar óz basynan ótken oqıǵalardy baıandaýdy, áńgimeni qoldaýdy jáne basqany tyńdaýdy úırenedi. Jáne ata-analarǵa da bul úlken artyqshylyq — balalarynyń ómirinde oryn alyp jatqan oqıǵalardan habardar júredi.
Eger ústel basyndaǵy áńgime «mynany jemeımin», «mynany ishpeımin» aınalasynda ǵana órbise, eńbek terapııasy qajet. Óziń jańa ǵana jasaǵan salattan bas tartý qıyn. Biraq eń bastysy balańyz sizdiń josparyńyzdy bilip qoımaýy tıis jáne birigip tamaq daıyndaýdy qyzyqty oıyn dep qabyldaýy kerek. Oǵan fartýk áperip, ústeldi bezendirý jaıly, aldaǵy apta menıýin talqylańyz. Qupııa retinde oǵan tamaqty tek taza sýda jasaý keregin aıtyńyz. Sońynda, onyń súıikti kitabynan bir taǵamdy jasap kórýdi usynyńyz, mysaly, Karlsonnyń súıikti teftelıi, Tom Soıerdiń júgeri shelpegi jáne t.b.
6. Bir-birińe daýystap oqý
Úlgi bolý — bul, árıne, óte mańyzdy. Biraq aınalańyzdy kitappen qorshap, keshki as ústinde bárine kórsetip Lev Tolstoıdy oqıtyn bolsańyz da, balańyz planshettegi oıynyn tastaýy ekitalaı. Al, eger birge oqysańyzdar, iske asýy múmkin.
Keshkisin bir-birińizge daýystap kitap oqýǵa bolatyndaı jaıly oryn taǵaıyndańyz. Jastyqtardy qoıyp, maısham jaǵyńyz. Oqyǵan áńgimeni mindetti túrde talqylańyz — balalaryńyzdan qaı keıipker unaǵanyn jáne ol máseleni nege dál solaı nemese basqasha sheshkenin surańyz. Al eger kitap kóńilsiz bolsa — balalarǵa oqıǵanyń sońyn basqasha oılastyrýdy usynyńyz.
7. Ýaqytty gadjettersiz ótkizý
Amerıkalyq ǵalymdar kúnine kóp ýaqytyn gadjettermen ótkiziten balanyń kórý qabileti nasharlap, kúızeliske ushyraý múmkindigi joǵary ekenin anyqtaǵan. Tipti Vashıngtonnyń bir mektebinde dırektor jazǵy kanıkýl kezinde gadjet qoldanbaıtyn ár balaǵa óz qaltasynan 100 dollar beremin dep ýáde bergen. Únemi áleýmettik jelilerde otyrý da eresekterdiń zerektigine teris áser etedi: mı sonyń kesirinen bosańsyp, bar múmkindigimen jumys istemeıdi.
Sol sebepti «gadjetsiz kúndi» ádetke aınaldyryńyz nemese otbasy ishinde gadjet qoldaný ýaqytyn retteńiz. Keshki ýaqytta smartfondy ysyryp, birge ýaqyt ótkizýge kelisińiz. Eger bul ereje iske aspasa, aıyppul tóleý jáne madaqtaý júıesi jaıly oılanýǵa bolady. Biraq bul tek oıyn nemese jarys bolsyn, qatań ereje etip, ustanbaǵan jaǵdaıda jazalaý sharasyn jasap júrmeńiz.
bilim-all.kz
