АБАЙ АТАМЫЗДЫҢ ӨЛЕҢДЕРІ
«Егер сәулең болмаса,
Мейлің тіріл, мейлің өл.»
Жалпы мағынасы:
Абай бұл жерде «сәуле» деп жүрек пен ақылдағы рухани жарықты, танымды, иманды айтып отыр.
Адамда ол сәуле болмаса – тіршілігі бос, өмірі мәнсіз. Яғни тірі адам да – өлі рухты болады.
Адамның жаны мен жүрегін сәулелендіретін не?
• Ақыл мен білім;
• Ақиқатты тану;
• Аллаға сенім мен жақсылыққа ұмтылыс.
Бұл жол адамды өзіне үңілуге, «мен кіммін, не үшін өмір сүріп жүрмін?» деп ойлануға итермелейді.
⸻
«Танымассың, көрмессің,
Қаптаған соң көзді шел.»
Жалпы мағынасы:
Көзді «шел» басса, адам көру қабілетінен айырылады. Бұл – метафоралық жолмен айтылған рухани соқырлық.
Яғни, егер адам:
• Надан болса,
• Тәкаппар болса,
• Нәпсіге ерсе,
• Білім мен жүрек тәрбиесі болмаса —
онда ол ақиқатты көрмейді, танымай қалады. Бұл – рухани дертАбай адамның көру (танып білу) қабілеті тек көзде емес, жүректе, ақылда екенін меңзейді.
⸻
«Имамсыздық намазда —
Қызылбастың салған жол.»
Жалпы мағынасы:
Бұл жолда Абай дін жолындағы жетекшілікке, тәртіпке, жамағатқа бағыну мәселесін көтеріп отыр.
Исламда имам – тек намаздағы басшы ғана емес, рухани жетекші, білім иесі, қоғамның ақсақалы.
Абайдың айтпағы:
• Имамсыз намаз оқысаң – тәртіп бұзылады,
• Ғұламасыз дін ұстансаң – адасу қаупі бар.
«Қызылбас» сөзі тарихи түрде шииттік ағымдарға нұсқайды. Абай бұны дәстүрлі жолдан ауытқыған жол деп сипаттап отыр.
⸻
«Көп шуылдақ не табар,
Білемесе бір кемел?»
Жалпы мағынасы:
Бұл жолда Абай ақылды адам мен айқайшыл топты салыстырады.
• Көп даңғаза, көп айғай – бірақ шын білім жоқ.
• «Көп сөйлеген – данышпан емес».
• Бір кемел (толық ақыл, кемел парасат) болса ғана – шу нәтижелі болады.
Қоғамда немесе дін жолында нақты ілімі жоқ адамдардың көп болуы – қауіпті. Олар өздерін “тура жолдамыз” деп көрсетуі мүмкін, бірақ нәтижесі – бөліну, бүлік.
⸻
«Берекелі болса ел —
Жағасы жайлау ол бір көл.»
Жалпы мағынасы:
Береке – тыныштық, әділдік, ынтымақ, мейірім. Мұндай ел – көл жағасындағы жайлаудағы өмірдей тыныш, байсалды, бейбіт болады.
Абай айтпақ:
• Елдің ішінде иман, әділет, тәрбие, ұстазға құрмет болса – сол ел гүлденеді.
• Қай ел рухани тұрғыдан мықты болса – экономикалық, мәдени тұрғыдан да дамиды.
